Toy-mağar sözü Azərbaycan dilində, əsasən şifahi nitqdə işlənən, mənası geniş, çoxmənalı bir termindir. Lüğətlərdə sadəcə "toy büsatı; çalğı, zurna-nağara, zurna-balaban, təntənə" kimi qısa və ümumi bir tərifə rast gəlmək olar. Lakin bu izah sözün bütün məna çalarlarını tam əks etdirmir.
Əslində "toy-mağar", toy mərasimlərinə xas olan bütün şənlik, coşqu, kütləvilik, musiqi və rəqs elementlərini özündə birləşdirən bir anlayışdır. Sadəcə musiqi alətlərinin səsini deyil, həm də toy mərasiminin bütün səs-küylü, rəngarəng, əyləncəli tərəfini ifadə edir. Məsələn, "toy-mağar" termini, toy kortejinin səs-küylü hərəkətini, qonaqların şənliyi, rəqs edənlərin enerjili hərəkətlərini, ağsaqqalların əyləncəli danışıqlarını, uşaqların qışqırıqlarını və ümumiyyətlə toy mərasimində yaşanan həyəcanlı və coşğun atmosferi əhatə edir.
Etimoloji baxımdan "toy" sözünün mənası aydındır – evlilik mərasimi. "Mağar" sözü isə bu kontekstdə "böyük səs-küy, qarışıqlıq, qarmaqarışıqlıq" mənasında işlənir. Beləliklə, "toy-mağar" sözü "toyun böyük səs-küylü, şən və coşğun keçməsi" mənasını verir. Bu birləşmədəki "mağar" sözünün "mağara" sözü ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.
Cümlədə istifadəsi nümunələri:
- Toy-mağar bütün kəndi bürümüşdü.
- Qonşular toy-mağarın səsindən yatmaqda çətinlik çəkirdilər.
- Gəlinin gəlişi ilə ev toy-mağara qərq olmuşdu.
- O toyda əsl toy-mağar olmuşdu, hamı rəqs edir, mahnı oxuyurdu.
Göründüyü kimi, "toy-mağar" sözü, lüğətlərdəki qısa izahdan fərqli olaraq, toy mərasiminin bütün atmosferini, şənliyini və coşğunu əhatə edən, daha çox ifadəli və obrazlı bir termindir.