Tör-töküntü sözü Azərbaycan dilində geniş işlənən bir söz birləşməsidir. Lüğətlərdə əsasən "qalıq" mənasında izah olunsa da, bu tərif tam olaraq onun ifadə etdiyi mənanı əhatə etmir. Daha dəqiq desək, "tör-töküntü" bir hadisədən, bir prosesdən sonra qalan, əsas hissədən ayrılmış, parçalanmış, səpələnmiş, qeyri-sistemli və ya nizamsız qalıqları ifadə edir. Bu qalıqlar həm maddi, həm də mənəvi ola bilər.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "tör" kökündən gəldiyini görürük. "Tör" "yayılmaq", "səpələnmək", "dağınıq olmaq" mənalarını verir. "Töküntü" isə "tökülmüş şeylər", "səpələnmiş hissəciklər" mənasını ifadə edir. Beləliklə, "tör-töküntü" söz birləşməsi bu iki mənanın birləşməsindən əmələ gələrək, dağınıq, nizamsız, qeyri-bərabər qalıqları daha aydın şəkildə təsvir edir.
Misal üçün, verilən cümlədə ("Qurban boşalmış içki şüşələrini, yeyilmiş qəlyanaltının tör-töküntüsünü süfrədən yığdı") "tör-töküntü" sözü, süfrədə qalan dağınıq, nizamsız şəkildə səpələnmiş boş şüşələr və yeyilmiş qəlyanaltı qalıqlarını ifadə edir. Sadəcə "qalıq" sözü bu səpələnmiş, nizamsızlığı tam əks etdirə bilməz.
Başqa nümunələrə baxaq:
- "Savaşdan sonra şəhərdə yalnız tör-töküntü qalmışdı." - Bu cümlədə "tör-töküntü" dağılmış binaları, dağıdılmış əşyaları, ümumiyyətlə, müharibənin fəlakətli nəticələrini ifadə edir.
- "Onun fikirləri bir-birinə uyğun olmayan, tör-töküntü kimi idi." - Bu cümlədə isə "tör-töküntü" mənəvi bir mənada işlənərək, nizamsız, qarışıq, sistemsiz fikirləri ifadə edir.
- "Qədim qalanın tör-töküntüsü hələ də görünür." - Bu cümlədə "tör-töküntü" qalanın dağılmış, yararsız hala düşmüş qalıqlarını ifadə edir.
Yekun olaraq, "tör-töküntü" sözü sadəcə "qalıq"dan daha çox məna daşıyır. O, qalıqların xarakterini, onların dağınıqlığını, nizamsızlığını və parçalanmış halını vurğulayır. Həm maddi, həm də mənəvi mənada işlənə bilər və müxtəlif kontekstlərdə fərqli nüanslar əldə edə bilər.