Tumurcuq sözü Azərbaycan dilində bitkilərin yeni sürgünlərinin, xüsusilə də çiçək və ya yarpaq əmələ gətirəcək erkən inkişaf mərhələsində olan hissəsinin adıdır. Morfoloji baxımdan tumurcuq, gövdənin əsas oxundan çıxan və içərisində inkişaf etməkdə olan yarpaqlar, çiçəklər, və ya yeni zoğunları özündə saxlayan bir quruluşdur. Lüğətlərdə sadəcə "gül, yarpaq və ya zoğun rüşeymi; düymə, puçur" kimi təriflənməsi, onun əhatə etdiyi geniş bioloji prosesi tam əks etdirmir.
Tumurcuq iki əsas növdə olur: vegetativ tumurcuq və generator tumurcuq (çiçək tumurcuğu). Vegetativ tumurcuq yeni yarpaqlar, zoğunlar və budaqlar əmələ gətirir, bitkinin vegetativ artımını təmin edir. Generator tumurcuq isə çiçək qönçələrini inkişaf etdirir və bitkinin çoxalmasını təmin edir. Hər iki növ tumurcuq, ətraf mühitin şərtlərinə görə (istilik, işıq, nəmlik və s.) inkişaf tempi və forması fərqlənə bilər.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "tumurcuq" sözünün türk dillərindəki kökləri olduğunu görərik. "Tum" (toxum) və "-urcuq" (kiçik, yeniyetmə mənasını verən əlavə) şəkilçilərindən əmələ gəlmişdir. Bu da sözün mənasının "kiçik toxum", "yeni əmələ gəlmiş toxum kimi" bir şey olduğunu göstərir. Ancaq zamanla məna inkişafı nəticəsində "tumurcuq" sözü yalnız toxuma deyil, bitkinin yeni sürgünlərinin ilk inkişaf mərhələsinə də aid edilməyə başlamışdır.
Cümlə içərisində istifadəsinə nümunələr:
- Baharın gəlişi ilə ağacların tumurcuqları şişib açıldı.
- Qızılgül kollarının hər bir tumurcuğunda gözəl bir çiçək inkişaf edəcək.
- Bağban, gənc ağacın zədələnmiş tumurcuqlarını diqqətlə kəsdi.
- Yaz yağışları yeni tumurcuqların sürətli inkişafına kömək etdi.
Beləliklə, "tumurcuq" sözünün mənası sadəcə "rüşeym" olaraq deyil, bitkinin yeni sürgünlərinin inkişafının ilkin mərhələsini, həm vegetativ, həm də generator növlərini əhatə edən daha geniş bir anlayış kimi qəbul edilməlidir.