Tutarlı sifəti, əsasən mühakimə, fikir, sübut və ya cavab kimi abstrakt anlayışlara tətbiq olunan bir keyfiyyət ifadə edir. Lüğətlərdəki "əsaslı, yerli-yerində, sübutlu, inkaredilməz, hədəfə düşən, düzgün, dəqiq" kimi təriflər tutarlılığın müxtəlif cəhətlərini əks etdirir, lakin tam mənzərəni verməyə bilər.
Daha dəqiq ifadə etmək üçün "tutari" sözünü "daxili ardıcıllıq və məntiqə malik olma" kimi izah etmək olar. Yəni, bir iddia, fikir və ya sistem tutarlıdırsa, öz daxilində ziddiyyət, boşluq və ya qeyri-müəyyənliklərə yol vermir. Fərqli hissələri bir-biri ilə məntiqi və əsaslı əlaqədədir, bir-birini təkzib etmir. Bu əlaqə, sübutların mövcudluğu və ya düzgünlüyü ilə yanaşı, fikrin özünün daxili strukturuna da bağlıdır.
Misal üçün, "tutari sübut" dedikdə, sadəcə doğru və dəqiq sübut deyil, həm də başqa sübutlarla ziddiyyət təşkil etməyən, ümumi kontekstdə məntiqi yerini tutan sübut nəzərdə tutulur. "Tutarlı cavab" isə suala tam, dəqiq və suanın mahiyyətinə uyğun, həmçinin öz daxilində ziddiyyətsiz bir cavab deməkdir. Tutarlı bir cavab, səlis və anlaşıqlı olmaqla yanaşı, suallara tam və aydınlıq gətirən cavab olmalıdır.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "tutar" felindən törəmişdir. "Tutmaq" fiilinin mənası, bir şeyi ələ keçirmək, saxlamaq, möhkəmləndirmək kimi geniş mənalara malikdir. Tutarlılıqda isə "tutmaq" fiilinin "möhkəm əlaqədə olmaq", "bir-birini dəstəkləmək" mənaları önə çıxır. Beləliklə, tutarlı bir fikir, əsasları möhkəm, bir-birini dəstəkləyən və tam bir bütöv təşkil edən bir sistem kimi təsvir edilə bilər.
Fərqli cümlələrdə işlənməsinə nümunələr:
- Onun tədqiqat işi olduqca tutarlı və inandırıcı idi.
- Şahidin ifadəsi əvvəlki ifadələri ilə tutarlı deyildi.
- Plan tutarlı deyil, çünki bəzi hissələri bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edir.
- İqtisadi proqnozları tutarlı və real əsaslara söykənir.