Tündxasiyyətli sifəti, əsasən, bir insanın xasiyyətinin mənfi cəhətlərini, xüsusilə də tez qəzəblənmə, hirslənmə və emosiyalarını nəzarətdə saxlamaqda çətinlik çəkmə meylinin ifadəsində işlənir. Lüğətlərdə sadəcə "tez hirslənən, tez özündən çıxan, tez coşan, tündməzac" kimi təriflənməsinə baxmayaraq, bu anlayış daha geniş və çoxcəhətlidir.
Tündxasiyyətlilik, sadəcə "tez qəzəblənmək"dən daha çox şey deməkdir. Bu, davamlı bir emosional vəziyyət, hətta xarakter xüsusiyyətidir. Tündxasiyyətli insanlar tez-tez kiçik qıcıqlandırıcılar qarşısında da həddindən artıq reaksiya verə, əsəbləşə və ya qəzəblənə bilərlər. Onların emosional reaksiyaları nisbətən qeyri-proporsional və gözlənilməz ola bilər. Bu reaksiyalar qışqırmaq, təhqir etmək, əşyaları qırmaq və ya fiziki təcavüzə qədər uzana bilər.
Etimoloji baxımdan "tünd" sözü qaranlıq, sıx, ağır mənalarını ifadə edir və "xasiyyət" sözü ilə birləşərək insanın daxili dünyasının mənfi, ağır, qaranlıq yönünü vurğulayır. Beləliklə, "tündxasiyyətli" insanın daxili aləminin qaranlıq, ağır və nəzarətdən kənarda olan emosiyalarla dolu olduğunu bildirir.
Tündxasiyyətlilik, psixologiyada müxtəlif amillərlə əlaqələndirilə bilər: genetik meyl, uşaqlıq travmaları, stress, psixoloji problemlər və s. Bu xüsusiyyətə malik insanlar üçün özünü idarəetmə bacarıqlarını inkişaf etdirmək, stressi idarə etmək və əgər lazımdırsa, peşəkar psixoloji yardım almaq vacibdir.
Cümlədə istifadəsi nümunələri:
- O, tündxasiyyətli olduğu üçün tez-tez mübahisələrə qarışır.
- Tündxasiyyətli rəhbər işçiləri heç kim sevməz.
- Kiçik bir səhvə görə belə tündxasiyyətli şəkildə reaksiya verməsi hamını narahat etdi.
- Sultan, tündxasiyyətli olmasına baxmayaraq, ədalətli insan idi.
Göründüyü kimi, "tündxasiyyətli" sözü sadəcə tez hirslənməni deyil, həm də bu hirsin daha dərin, davamlı və potensial olaraq dağıdıcı bir xarakter xüsusiyyətini əks etdirir.