Tütək sözü Azərbaycan dilinin zəngin musiqi alətləri leksikonunun ayrılmaz tərkib hissəsidir. Lüğətlərdə sadəcə "qarğıdan və s.-dən qayrılmış nəfəsli xalq musiqi aləti" kimi təriflənsə də, bu, tütəyin əsl mahiyyətini tam əks etdirmir. Daha dəqiq ifadə etmək üçün, tütəyin materialı, quruluşu və ifa üsullarına toxunmaq lazımdır.
Tütək, adətən, qarğıdan, qamışdan və ya digər oxşar bitki materiallarından hazırlanır. Bu materialların seçilməsi coğrafi bölgəyə, mövcudluğa və ənənələrə bağlıdır. Materialın seçilməsi tütəyin səs tembrinə və davamlılığına bilavasitə təsir edir. Alətin quruluşu sadədir: uzunsov, nazik bir borudan ibarətdir, lakin onun açılışı və səs çıxarma mexanizmi dəqiq işlənməni tələb edir. Səs, tütəyə üfürməklə və barmaqlarla dəlikləri açıb-bağlamaqla idarə olunur. Bu, tütəyə müxtəlif notlar çıxarmağa imkan verir.
Tütəyin səsi, digər nəfəsli alətlərdən fərqli olaraq, ümumiyyətlə, daha nazik, daha titrəyən və lirik olur. Bu səbəbdən də tütək, əsasən, lirik əsərlərin ifasında, həmçinin çobanların və ya kəndlilərin həyat tərzini əks etdirən mahnı və nəğmələrdə istifadə olunur. Misal olaraq, verilən şeirdəki "Çoban anar səni, tütəyi sızlar" misrası tütəyin çoban mədəniyyəti ilə bağlılığını və onun nostaljik, həsrət dolu səsini ifadə edir.
Tütəyin yalnız musiqi aləti kimi deyil, həm də mədəni irsin bir parçası kimi əhəmiyyəti vardır. Onun səsi, müəyyən bir coğrafi bölgənin və ya etnik qrupun musiqi ənənəsini özündə əks etdirir. Bu baxımdan, tütəyin tədqiqi və qorunması Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin qorunması üçün mühümdür. "Ellər toy eləməz, yolunu gözlər" misrası isə tütəyin səsləndiyini şəraitin, ümumi əhval-ruhiyyənin və hətta müəyyən bir hadisəyə reaksiyanı ifadə edir.
Beləliklə, tütəyin sadəcə bir musiqi aləti olmadığını, həm də mədəniyyətimizin tərkib hissəsi olduğunu vurğulamaq lazımdır. Onun materialı, quruluşu, səsi və istifadə sahələri onun zəngin mənasını və əhəmiyyətini daha yaxşı anlamağımıza kömək edir.