Utopiya [yun. ou topos – "olmayan yer"dən] – mükəmməl, ideal, lakin əslində mövcud olmayan və ya reallaşdırılması mümkün olmayan cəmiyyət haqqında təsəvvür, nəzəriyyə və ya ədəbi əsər. Bu termin, ideal dövlət quruluşunu təsvir edən əsərlərdə, xüsusilə də siyasi və sosial fəlsəfədə geniş istifadə olunur. Utopiyalar adətən mövcud qüsurlardan azad, sosial ədalət, bərabərlik və rifahın hökm sürdüyü cəmiyyətləri təsvir edir. Lakin bu ideal cəmiyyətlərin təsvirləri çox vaxt qeyri-real və həyata keçirilməsi mümkün olmayan elementlər ehtiva edir.
Utopiya anlayışı, əsasən, Thomas More-un 1516-cı ildə yazdığı “Utopiya” adlı əsərindən qaynaqlanır. More öz əsərində ideal bir cəmiyyətin təsvirini verərək, mövcud sosial quruluşdakı ədalətsizliyə və bərabərsizliyə qarşı etirazını bildirir. Bu səbəbdən də "utopiya" termini həm ideal cəmiyyət arzusunu, həm də bu arzunun əldə edilməsinin çətinliyini ifadə edən ikili mənaya malikdir.
Utopiyaların təsvirində fərqli yanaşmalar mövcuddur. Bəzi utopiyalar səmimi və müsbət bir tonla ideal cəmiyyətin necə qurulacağını göstərirkən, digərləri isə utopik cəmiyyətlərin qaranlıq tərəflərini, repressiya və azadlığın məhdudlaşdırılmasını ön plana çıxarır. Bu ikinci növ utopiyalar "distopiya" kimi təsnif edilir. Distopiya, eyni zamanda "pis yer" mənasını daşıyır və utopik görünümlü, amma əslində insanların əzab çəkdiyi, repressiyaya məruz qaldığı bir cəmiyyəti təsvir edir.
Utopiya anlayışı müxtəlif kontekstlərdə işlənə bilər. Məsələn, "Onun fikirləri bir utopiyadır" deyərkən, reallaşması mümkün olmayan, qeyri-real bir plan və ya düşüncədən bəhs olunur. Ancaq "O, utopiya yaratmaq arzusunda idi" deyərkən, ideal bir cəmiyyət qurmaq istəyindən danışılır. Beləliklə, "utopiya" sözü həm müsbət, həm də mənfi konnotasiyalarda istifadə oluna bilər, mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir.