ÜSYAN (ər. عصيان - 'isyān - itaətsizlik, qiyam) - Köhnə ictimai quruluşu yıxıb yenisini qurmaq, mövcud hakimiyyəti devirmək və ya mövcud qaydalara, qanunlara və ya əmrlərə qarşı çıxmaq məqsədilə hakim siniflərə, rəhbərliyə və ya mövcud quruluşa qarşı edilən kütləvi, koordinə olunmuş və adətən silahlı müqavimət hərəkətidir.
Üsyan, özündə müxtəlif səviyyələrdə etirazı, narazılığı və müqaviməti birləşdirən bir hadisədir. Bu, sadəcə bir qrup insanın etirazından tutmuş, böyük miqyaslı, milli xarakterli silahlı mübarizəyə qədər müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər. Üsyanların səbəbləri də müxtəlifdir: sosial ədalətsizliyin aradan qaldırılması, siyasi azadlıqların əldə edilməsi, iqtisadi bərabərsizliyin aradan qaldırılması, milli azadlıq uğrunda mübarizə, dini və ya ideoloji səbəblər və sair.
Üsyanın əsas xüsusiyyətlərindən biri onun kütləvi xarakteridir. Yəni, üsyan tək bir insan və ya kiçik bir qrup tərəfindən deyil, böyük bir kütlə tərəfindən həyata keçirilir. Digər bir mühüm cəhət isə üsyanın adətən silahlı olmasıdır. Lakin, üsyan həmişə silahlı xarakter daşımır. Bəzi hallarda, pasif müqavimət, mülki itaətsizlik və ya digər qeyri-silahlı üsullar da üsyan kimi qiymətləndirilə bilər.
Üsyan sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalarda işlənə bilər. Məsələn, "Əhalinin sosial ədalətsizliyə qarşı üsyanı baş verdi" cümləsində üsyan böyük miqyaslı bir etirazı təsvir edir. "Uşağın valideynlərinə qarşı üsyanı" cümləsində isə üsyan, itaətsizlik, qəzəb və müqavimətin ifadəsidir. Beləliklə, sözün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilər, lakin əsasında həmişə mövcud qaydalara, qanunlara və ya əmrlərə qarşı çıxma, itaətsizlik və müqavimət durur.