Üsyançılıq (is. Üsyana meyil göstərmə, bir şeyə qarşı haqlı-haqsız baş qaldırma, qarşı durma) termini daha geniş və dəqiq şəkildə aşağıdakı kimi izah edilə bilər:
Üsyançılıq, mövcud qayda-qanunlara, hakimiyyətə, sistemə, norma və ya dəyərlərə qarşı fəal müqavimət və etiraz göstərmə halını ifadə edir. Bu müqavimət passiv etirazlardan fərqli olaraq, açıq və aktiv bir şəkildə həyata keçirilir. Üsyançılığın səbəbləri müxtəlif ola bilər: haqsızlıq, ədalətsizlik, təzyiq, məhrumiyyət, azadlıq istəyi, inandığı dəyərlərin müdafiəsi və s. Üsyançılıq həm fərdi, həm də qrup halında baş verə bilər. Fərdi üsyançılıqda şəxs öz əqidələrinə uyğun olaraq mövcud qaydalara qarşı çıxır. Qrup üsyançılığı isə bir çox insanın ümumi məqsədlər ətrafında birləşərək, kollektiv şəkildə müqavimət göstərməsidir.
Üsyançılıq termini özündə həm haqlı, həm də haqsız ünsürləri ehtiva edir. Haqlı üsyançılıq ədalətsizliyə, insan haqlarının pozulmasına, təzyiqə və s. qarşı baş qaldırmanı əhatə edir. Tarixdə ədalət mübarizəsi, azadlıq hərəkatları və inqilablar haqlı üsyançılığın bariz nümunələridir. Haqsız üsyançılıq isə şəxsi maraqlar, qisas, hakimiyyətə can atma və ya qarışıqlıq yaratmaq kimi məqsədlərlə həyata keçirilir.
Üsyançılığın ifadə formaları da müxtəlifdir: etiraz mitinqləri, nümayişlər, boykotlar, silahlı mübarizə, vətəndaş itaətsizliyi və s. Üsyançılığın miqyası da fərqli ola bilər: kiçik miqyaslı fərdi etirazlardan tutmuş, böyük miqyaslı milli inqilablara qədər. Üsyançılığın nəticələri isə proqnozlaşdırıla bilməz: müsbət dəyişikliklərə, şiddətə, qarışıqlığa və ya heç bir nəticə verməməsinə səbəb ola bilər.
Etimologiyası: "Üsyan" sözü ərəb mənşəlidir və "baş qaldırmaq, itaətsizlik etmək" mənalarını verir. "-çılıq" isə Azərbaycan türkcəsindəki "-lıq" şəkilçisi olub, isimləri sifətə çevirən və "həmin əlaməti daşıyanlıq" mənasını ifadə edir. Beləliklə, "üsyançılıq" sözü "üsyan etmə halı, üsyankarlıq" mənasını ifadə edir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
1. Xalqın uzun illər davam edən əzab-əziyyətinə son qoymaq üçün üsyançılıq hərəkatı başladı.
2. Onun hərəkətləri açıq-aşkar üsyançılıq əlamətləri daşıyırdı.
3. Sərt hökumət siyasəti xalqda üsyançılıq hissləri artırdı.
4. Tarix üsyançılığın həm müsbət, həm də mənfi nəticələrə səbəb ola biləcəyini göstərir.