ÜYÜTMƏK (f.) – Bu söz əsasən taxıl dənələrinin (buğda, arpa, qarğıdalı və s.) dəyirman vasitəsilə un halına gətirilməsini bildirir. Proses əsasən sürtmə, əzmə və ya əzilmə yolu ilə həyata keçirilir. Yəni, dənələrin qabıqlarından ayrılması və incə toz halına (un) gətirilməsi prosesini əhatə edir. Buğda üyütmək, arpa üyütmək kimi ifadələr bu mənanı konkretləşdirir.
Lüğətlərdə əsasən birinci mənası qeyd olunsa da, üyütmək sözü daha geniş mənada, hər hansı bir bərk cismi incə toz halına gətirmək üçün istifadə edilə bilər. Məsələn, ədviyyatları, dərmanı və ya hətta daşları üyütmək. Bu hallarda proses dəyirmanla deyil, digər alətlər, məsələn, havan, dəyirman daşı və ya xüsusi elektrik cihazları ilə həyata keçirilə bilər. Beləliklə, üyütmək sözü həm də, mexaniki yolla bir şeyin kiçik hissəciklərə bölünməsi prosesini ifadə edə bilər.
Sözün etimologiyası "üyüt-" fel kökündən törəyir və kökün "sürtülmə", "əzilmə" mənalarını ifadə etdiyi güman edilir. "Mə" şəkilçisi fəaliyyəti, prosesi bildirir. "Üyütmək" sözü qədim türkcə köklərə malikdir və müxtəlif türk dillərində oxşar mənalarda işlənir.
Cümlədəki nümunədə ("Cəfər tayları içəri qoydu, az keçmədən dəni üyütməyə başladı") söz birbaşa taxıl dənəsinin un halına gətirilməsini ifadə edir. Ancaq fərqli kontekstlərdə, məsələn, "Ədviyyatları yaxşıca üyüdüb yeməyə əlavə etdi" və ya "Daşları üyüdüb toz halına saldılar" cümlələrində daha geniş mənasını görə bilərik.