Viranəlik sözü Azərbaycan dilində geniş mənada istifadə olunan bir termindir və sadəcə "xarabazar yer" və ya "viran olmuş yer" kimi dar məna ilə məhdudlaşdırıla bilməz. Əslində, "viranəlik" daha çox bir vəziyyəti, bir hissi, bir atmosferi ifadə edir. Bu vəziyyət fiziki bir xarabalıqla məhdudlaşmır, eyni zamanda mənəvi, sosial və ya emosional bir viranəliyi də əhatə edə bilər.
Etimalogiyasına nəzər salsaq, "viran" kökündən əmələ gəlmişdir. "Vuran" felindən törəmiş "viran" sözü, "məhv edilmiş", "yıxılmış", "tamamilə dağıdılmış" mənalarını verir. "-lik" şəkilçisi isə isim yaradır, yəni "viranəlik" sözü "viran olma vəziyyəti" anlamını ifadə edir. Beləliklə, sözün mənası, yalnız fiziki dağıntı deyil, həm də həmin dağıntının yaratdığı ümidsizlik, boşluq, tərk edilmişlik hissini özündə cəmləşdirir.
Cümlə içərisində istifadəsinə baxaq:
- "Evin içində bir viranəlik hökm sürürdü." - Bu cümlədə viranəlik, evin fiziki vəziyyətinin xarabalığı ilə yanaşı, həm də oradakı ümidsizliyi, kədəri ifadə edir.
- "Qəlbimdə bir viranəlik var." - Bu cümlədə viranəlik tamamilə mənəvi bir vəziyyəti, ruhun boşluğunu, ümidsizliyini ifadə edir.
- "Savaşdan sonra şəhərdə dəhşətli bir viranəlik hökm sürürdü." - Bu cümlədə isə viranəlik həm fiziki dağıntıları (xarabalar, dağılmış binalar), həm də savaşın yaratdığı sosial və mənəvi dağıntıları ifadə edir.
- "Onun həyatı bir viranəlik idi." - Bu cümlədə isə həyatın ümumi olaraq uğursuz, mənasız, məhv olmuş vəziyyəti göstərilir.
Yekun olaraq, "viranəlik" sözü sadəcə fiziki xarabalıq deyil, daha geniş bir kontekstdə, fiziki, mənəvi, sosial və ya emosional bir boşluq, dağıntı, ümidsizlik və ya tərk edilmişlik hissini ifadə edən bir termindir. Onun mənası cümlənin kontekstindən asılı olaraq dəyişə bilsə də, əsasında həmişə bir növ məhv olmuşluq, boşluq və ya yoxluq yatır.