Analojiya (yun. ἀναλογία - analogia - mütənasibliy, oxşarlıq) elm və məntiq elmində geniş istifadə olunan bir termindir. Sadə dildə desək, analojiya iki və ya daha çox şey, hadisə və ya konsepsiya arasında oxşarlıq və ya bənzərlik tapmaq prosesidir. Bu oxşarlıqlar tam eynilik demək deyil, daha çox müəyyən cəhətlərdəki uyğunluq və ya paralellikləri əhatə edir.
Analojiyanın əsas mahiyyəti, tanış bir şeyin xüsusiyyətlərini daha az tanış bir şeyə tətbiq etmək və beləliklə, həmin az tanış şey haqqında yeni anlayışlar əldə etməkdir. Məsələn, günəş sisteminin planetlərinin günəş ətrafında fırlanmasını atom nüvəsi ətrafında fırlanan elektronların hərəkəti ilə müqayisə etmək analojiyaya əsaslanan bir yanaşmadır. Bu iki sistem tamamilə fərqlidir, lakin hərəkət mexanizmlərində oxşarlıqlar var. Analojiya elm adamlarına mürəkkəb hadisələri sadələşdirməyə və başa düşməyə kömək edir.
Analojiyanın məntiqdəki rolu da çox əhəmiyyətlidir. İki əşya və ya hadisənin müəyyən cəhətlərdən bənzər olduğunu müəyyən edərək, bu cəhətlərin digər cəhətlərə də aid olmasını nəticə çıxarmağa çalışırıq. Ancaq bu nəticənin həmişə doğru olması zəmanət verilmir. Analojiya güclü bir deduktiv əsas deyil, daha çox ehtimal və ya fərziyyə yaratmaq üçün istifadə olunan induktiv bir üsuldur. Yəni, bir analojiyaya əsaslanan nəticənin doğruluğu əlavə sübutlarla təsdiq edilməlidir.
Analojiyanın ədəbiyyatda, incəsənətdə və hətta gündəlik həyatımızda geniş tətbiq sahəsi vardır. Metaforalar, təşbihlər və məcazlar əslində analojiyaya əsaslanan ifadələrdir. Mürəkkəb fikirləri sadələşdirmək, yeni fikirləri ifadə etmək və auditoriyanın diqqətini cəlb etmək üçün analojiyadan geniş istifadə olunur. Məsələn, "O, aslan kimi cəsur idi" ifadəsi insanın cəsarətini aslanın gücü ilə müqayisə edən bir analojiyaya əsaslanır.