Anlaq sözü Azərbaycan dilində düşüncə, qavrama, idrak və dərrakə qabiliyyətini ifadə edir. Sadəcə "düşüncə" deməkdən daha geniş bir mənaya malikdir, çünki yalnız düşünmə prosesini deyil, həm də bu prosesin nəticəsini, yəni əldə olunan anlayışı, mərifəti əhatə edir. Anlaq, passiv bir qavrayış deyil, əksinə, fəal bir prosesdir; dünyanı, hadisələri və məlumatları dərk etmək, onlara məntiqi şəkildə yanaşmaq və əlaqələndirmək qabiliyyətidir.
Sözün kökü, "anlamaq" felləsinə söykənir və bu da dərk etmək, qavramaq, mənasını bilmək kimi mənaları ehtiva edir. Ancaq "anlaq" sözü "anlamaq" feli ilə müqayisədə daha statik və ümumiləşdirilmiş bir məna daşıyır. "Anlamaq" müəyyən bir məsələnin dərk edilməsi üçün istifadə olunarkən, "anlaq" daha çox ümumi intellektual və qavrama qabiliyyətini bildirir.
Ağa Qurbanın misalında olduğu kimi, "Bizim bu yekəpapaqlarda anlaq nə gəzir, gedirlər bazara, gəlirlər evlərinə, bir az zəhrimar yeyirlər" ifadəsində "anlaq" sözü insanın düşüncə tərzinə, düşünmə qabiliyyətinə işarə edir. Burada "anlaq"ın olmaması, yekəpapaqların sadə düşüncəli, qavrama qabiliyyəti zəif olduğunu göstərir. Onlar gündəlik həyatlarının monotonluğunda yaşayır, daha dərin düşüncələrə və idraka sahib deyillər.
Beləliklə, "anlaq" sözü fəlsəfi baxımdan da maraqlıdır. O, insanın dünyanı dərk etmək qabiliyyətinin, biliyin və düşüncənin mahiyyətinin bir göstəricisidir. Anlağın səviyyəsi, insanın həyatda öz yerini tapması, problemləri həll etməsi və özünü inkişaf etdirməsi üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir.