Naxçıvan adı, tarix boyu müxtəlif təfsirlərə və əfsanələrə səbəb olmuş maraqlı bir toponimdir. Ən geniş yayılmış və qəbul edilən təfsirə görə, "Naxçıvan" adı farsca "nəqşi-cəhan" (نقش جهان) sözündən törəmişdir. Bu ifadənin tərcüməsi isə "dünyanın təsviri", "aləmin naxışı", və ya daha poetik ifadə ilə "dünyanın bəzəyi" mənasını verir.
Lakin, bu sadə tərcümə, Naxçıvan adının zəngin tarixi və mədəniyyəti ilə tam əhatəli şəkildə ifadə edə bilmir. "Nəqşi-cəhan" ifadəsi sadəcə coğrafi bir təsvir deyil, həm də Naxçıvanın tarix boyu mühüm bir mədəniyyət mərkəzi olduğunu, özünəməxsus memarlıq nümunələri, zəngin tarixi abidələri və unikal təbiəti ilə dünyanın diqqətini cəlb etdiyini vurğulayır.
Bəzi tədqiqatçılar, Naxçıvan adının "naxış" sözündən törədiyini və buradakı çoxsaylı qayaüstü rəsmlərlə, zəngin xalçaçılıq ənənələri ilə əlaqələndirilməsini irəli sürürlər. Beləliklə, adın mənası "naxışlı torpaq", "rəsmlərlə bəzədilmiş yer" kimi də yozulub.
Naxçıvan adının əsl mənşəyi və etimologiyası haqqında müxtəlif fikirlər mövcud olsa da, "nəqşi-cəhan" təfsiri ən geniş yayılmış və məşhur olanıdır. Bu ifadə, Naxçıvanın gözəlliyini, tarixi əhəmiyyətini və mədəni zənginliyini əks etdirən poetik bir ifadədir. Beləliklə, Naxçıvan adı yalnız coğrafi bir ad deyil, həm də zamanın sınağından keçmiş tarixi və mədəni bir irsin simvoludur.