Şəmkir adı, Azərbaycanın qədim və zəngin tarixinə malik olan, eyniadlı çay, rayon və şəhərinin adını daşıyır. Bu adın mənşəyi haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur, lakin ən geniş yayılmış versiya onun qədim fars dilindən gəldiyini göstərir.
Ən çox qəbul edilən versiyaya görə, "Şəmkir" sözü "Şəm" və "Kir" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlib. "Şəm" fars dilində "şam" mənasını verərək, həm işıq, həm də yüksəklik, əzəmət, qüvvət kimi mənaları ehtiva edir. "Kir" isə fars dilində "qala", "şəhər", "qəsr" və ya "qalalı yer" mənalarını ifadə edir. Beləliklə, Şəmkir "şam qalası", "işıqlı qala", "yüksək qala" və ya "qüvvətli qala" kimi tərcümə oluna bilər. Bu tərif Şəmkirin tarix boyu strateji əhəmiyyət kəsb etdiyini və hərbi əhəmiyyətli bir məntəqə olduğunu göstərir.
Bəzi tədqiqatçılar isə "Şəmkir" adının "Şəms" (günəş) sözündən törədiyini və "günəşli şəhər" mənasını verdiyini iddia edirlər. Bu versiya da Şəmkirin coğrafi mövqeyi və iqlimini nəzərə alaraq məntiqli görünür. Çünki Şəmkir günəşli və isti bir bölgədə yerləşir.
Hər iki versiya da Şəmkir adının qədimliyini və tarixi əhəmiyyətini vurğulayır. Adın mənşəyi ilə bağlı mübahisələr olsa da, "Şəmkir" adı özündə həm coğrafi, həm də tarixi əhəmiyyət daşıyan bir məkanı təmsil edir. Bu adı daşıyan çay, rayon və şəhər Azərbaycan tarixində mühüm rol oynamış, əsrlər boyu müxtəlif mədəniyyətlərin və imperiyaların mərkəzinə çevrilmişdir.