Şəms-qəmər (ər. شمس - qəmər) sözü Azərbaycan dilində, əsasən, poetik və bədii ədəbiyyatda işlənən bir təsviri ifadədir. Sözün hərfi mənası "günəş-ay" deməkdir və ərəb dilindən götürülmüşdür. Günəş (şəms) və Ay (qəmər) şərq mədəniyyətində gözəllik, nura və parlaqlığa bənzədilən iki əsas göy cisimidir. Ona görə də "şəms-qəmər" ifadəsi şairlər tərəfindən, əsasən, qadın gözəlliyinin təsvirində, gözəlin simasının günəş və ayın gözəlliyini özündə birləşdirən parlaqlıq və nuraniyyətə malik olmasına işarə etmək üçün istifadə olunur.
Bu termin, "şəms"in günəşin parlaqlığını, istiliyini və gücünü, "qəmər"in isə ayın sərinliyini, zərifliyini və gözəlliyini təmsil etməsi sayəsində gözəlin həm heybətli, həm də incə, zərif, cəlbedici xüsusiyyətlərə malik olduğunu vurğulayır. Beləliklə, "şəms-qəmər" sadəcə bir təşbeh deyil, həm də gözəlin qarşıyaçıxmaz və çoxcəhətli gözəllik xüsusiyyətlərinin birləşməsinin ifadəsidir.
Misal olaraq verilən beytdə ("Ey şəms-qəmər yüzlü, şirin dodağın duzlu; Vey şəhdü şəkər sözlü, didarına mü") "şəms-qəmər yüzlü" ifadəsi şairin sevgilisinin üzünün günəş və ayın gözəlliyini özündə birləşdirən dərin cazibədarlığa malik olduğunu ifadə edir. Bu təsvirin əsasında gözəlin nəzərə çarpan xarici gözəlliyi ilə yanaşı, daxili gözəlliyinin də olması fikri dayanır. Sözün cümlədə necə işləndiyi bu misalda aydın görünür. Başqa misallar kimi, şeirlərdə "şəms-qəmər simalı", "şəms-qəmər yanaqlı" və s. kimi ifadələr də rast gəlinir. Bunların hamısı gözəlin qeyri-adi, təkrarolunmaz gözəlliyini vurğulamaq üçün istifadə olunur.
Qısacası, "şəms-qəmər" sözü sadə bir tərif olmaqdan kənara çıxaraq, şərq poeziyasının zəngin obrazlı ifadə vasitələrindən biri olaraq gözəlin mükəmməl və çoxcəhətli gözəlliyini ifadə edən bir metafora və ya təsviri vasitə kimi işlənir.