Məcburi – zəruri, vacib, qaçılmaz, məcbur edilmiş vəziyyəti bildirən söz. Həm hüquqi, həm də gündəlik danışıq dilində geniş istifadə olunur. Hər hansı bir əməlin yerinə yetirilməsinin zərurətini ifadə edir, iradədən asılı olmayaraq yerinə yetirilməsini bildirir.
Antonimlər:
Könüllü
Könüllü sözü məcburi əksini təşkil edir. Bu söz hər hansı bir əməlin, hərəkətin öz istəyi ilə, heç bir məcburiyyət olmadan, sərbəst şəkildə yerinə yetirilməsini bildirir. Həm gündəlik danışıq dilində, həm də ədəbiyyatda, eləcə də hüquqi sənədlərdə istifadə olunur. Məsələn, könüllü iş, könüllü yardım, könüllü səylər kimi ifadələrdə rast gəlmək olur. Könüllü əmək, məcburi əməkdən fərqli olaraq, insanın öz istəyi ilə və pulsuz yerinə yetirdiyi əmək növüdür.
Qızcığaz hansı tərəfə qaçsaydı, hər yerdə onu bu cür ağır, məcburi əziyyət gözləyirdi (S.Qədirzadə); Könüllü dəstəyə qoşuldu (“Azərbaycan”).
Sərbəst
Sərbəst sözü də məcburi sözünün antonimi kimi qəbul edilə bilər. Bu söz, hər hansı bir məhdudiyyətdən, məcburiyyətdən azad olmaq, öz istəyinə uyğun hərəkət etmək mənasını verir. Məcburiyyət nəticəsində deyil, öz istəyi ilə edilən hərəkətləri bildirir. Söz əsasən, gündəlik danışıq dilində, ədəbiyyatda və elmi ədəbiyyatda işlədilir. Məsələn, sərbəst seçim, sərbəst hərəkət, sərbəst düşüncə kimi ifadələr sərbəst sözünün istifadəsinə misal ola bilər.
İxtyari
İxtyari sözü də məcburi sözünün antonimi olaraq qəbul edilir. Bu söz, öz istəyi, öz iradəsi ilə edilən hərəkəti ifadə edir. Məcburiyyət, təzyiq və ya qadağan olmadan edilən hərəkət üçün işlədilir. Əsasən gündəlik danışıq dilində, ədəbiyyatda və hüquq sahəsində istifadə olunur. Məsələn, ixtyari iş, ixtyari hərəkət, ixtyari qərar kimi ifadələr ixtyari sözünün kontekstdə istifadəsinə nümunədir.