Utanmaq – əxlaqi, mənəvi normalara zidd olan hərəkətlərinə, davranışlarına görə özünü qınamaq, peşman olmaq, bu hərəkətləri gizlətmək istəyi ilə müşayiət olunan mənfi emosiyadır. Bu duyğu insanın özünə hörmətinin azalması ilə, daxili narahatlıq və qorxu ilə əlaqədardır. Utanma duyğusu insanın sosial davranışlarını tənzimləyən vacib bir amildir. Utanmaq həm də özünü günahkar hiss etmə, başqalarının rəyindən asılılıq ilə əlaqələndirilə bilər.
Antonimlər:
Sırtıqlaşmaq
Sırtıqlaşmaq utanmağın əksidir. Bu, öz davranışlarından, hərəkətlərindən utanmamaq, onlara görə peşman olmamaq, hətta qürur duymaq deməkdir. Sırtıqlaşan insan öz əməllərinin nəticələrini düşünmədən hərəkət edir, başqalarının rəyini önəm vermir. Sırtıqlaşmaq əsasən mənfi kontekstdə istifadə olunur və əxlaqsızlığı, vicdansızlığı ifadə edir. Həm məişət dilində, həm də ədəbiyyatda geniş yayılmışdır.
Sırtıqlaşıb, özünüzü biabır etməyin.
Cəsarətlənmək
Cəsarətlənmək, utanmaq hissinin əksinə, hər hansı bir hərəkətə, vəziyyətə qarşı qorxu və ya utancaqlıq hissini dəf etmək, özünə inamı artırmaq deməkdir. Utanmaq insanı hərəkətdən saxlayırsa, cəsarətlənmək onu hərəkətə təşviq edir. Bu antonim əlaqəsi daha çox psixoloji və davranış kontekstində özünü göstərir. Cəsarətlənmək, müsbət keyfiyyət kimi dəyərləndirilir.
Üzünü göstərmək
"Üzünü göstərmək" ifadəsi birbaşa "utanmaq"ın antonimi deyil, lakin kontekstə bağlı olaraq əks məna daşıyır. Utanmaq özünü gizlətməyə, başqalarından yayınmağa səbəb olursa, "üzünü göstərmək" açıq, sərbəst və utanmadan hərəkət etmək mənasını verir. Bu ifadə ədəbiyyatda daha çox istifadə olunur və müsbət konotasiyaya malikdir.
Xan məndən utanır, çəkinir bir az; Mən getsəm, qırğının hesabı olmaz (S.Vurğun)
Bu misalda "utanmaq" və "çəkinmək" hərəkətdən çəkinmə, qorxu ilə əlaqələndirilirsə, əks halda cəsarətli davranış özünü "üzünü göstərmək" kimi ifadə edə bilər.