Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində "utanma" sözü, "utanmaq" fellərindən törəmə bir isim olaraq qeyd olunur. Lüğətlərdəki izah isə adətən qısa və sadə olur. Ancaq "utanma" sözünün mənasını daha dolğun və dəqiq şəkildə izah etmək mümkündür.
"Utanma" sözü, öz əsasında qeyri-iradi və ya iradi olaraq baş verən bir əhval-ruhiyyə vəziyyətini, hissini bildirir. Bu hiss, əsasən öz davranışından, düşüncələrindən, və ya nəyisə bilməməsindən, qabiliyyətsizlikdən doğan özünütənqid, özünə qarşı narazılıq və ya başqalarının qarşısında pis görünmək qorxusu ilə əlaqədardır. Bu hiss fiziki əlamətlərlə (üzün qızarmağı, ürək döyüntüsünün sürətlənməsi, əllərin tərləməsi və s.) müşayiət oluna bilər.
Utanmanın səbəbləri müxtəlifdir: əxlaqi normalara zidd hərəkət, başqalarının qarşısında səhv etmək, bacarıqsızlıq, özünü pis aparmaq, qəbuledilməz davranış, yalan danışmaq və s. Utanma hissi fərdin sosializasiya səviyyəsinə, tərbiyəsinə, mədəniyyətinə və şəxsiyyət xüsusiyyətlərinə görə dəyişə bilər. Bəzi insanlar başqalarından daha tez-tez və güclü utanma hissini yaşayırlar.
Cümlədə necə işləndiyinə nümunələr:
- Onun utanması hər kəsə bəlli idi.
- Sözlərimdən sonra utanma hissi məni bürüdü.
- O, öz davranışından dolayı dərin bir utanma içində idi.
- Utanma hissi onu susdurdu.
- Utanması səbəbindən başını aşağı saldı.
Etimoloji baxımdan "utanma" sözü, kökü Türk dillərində olan "utan-" felindən törəmişdir. Bu fel, "qorxmaq", "çəkinmək", "əziyyət çəkmək" kimi mənaları ehtiva edir. Beləliklə, "utanma" sözü, sadəcə olaraq "utanmaq" hissini ifadə etməklə yanaşı, bu hissin səbəb olduğu əhval-ruhiyyə vəziyyətini və onun fiziki təzahürlərini də əhatə edir.