Arançı sözü, Azərbaycan dilinin zəngin leksikasında özünəməxsus bir yer tutur və köhnə, lakin hələ də aktuallığını qoruyan bir məna daşıyır. Lüğətlərdə əsasən iki əsas mənası qeyd olunsa da, bu sözün tarixi konteksti və sosial məzmunu daha geniş tədqiqatlara ehtiyac duyur.
Birincisi, arançı sözü tarixən yaylaq-qışlaq köçəriliyinin mövcud olduğu ərazilərdə, yay aylarında yaylağa köçməyən, öz kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan kəndlini ifadə edir. Bu, sadəcə coğrafi mövqeyi deyil, həm də həyat tərzi ilə bağlı bir təsvirdir. Yaylaq həyatının sərt reallıqlarından uzaq qalan, öz əkin sahələrini, bağlarını və ya heyvanlarını qucaqlayan insanlardır. Onlar köçəri həyatın risklərindən və çətinliklərindən uzaq, sabit bir həyat tərzi seçmişlər. Bu seçim isə, iqtisadi və sosial amillərlə bağlı ola bilərdi. Məsələn, mal-qara azlığı, əkin sahələrinin məhdudluğu və ya digər səbəblərdən yaylağa köçməyə imkanları olmaya bilərdi.
İkincisi, arançı sözü daha geniş mənada aran bölgələrində yaşayan insanları da ifadə edə bilər. Bu mənada, sözün coğrafi bir mənsubiyyət göstəricisi olduğu aydın olur. Aran bölgələrinin spesifik iqlim və torpaq şəraiti, bu ərazilərdə yaşayan insanların həyat tərzinə, məşğuliyyətinə və mədəniyyətinə öz təsirini göstərir. Arançılar, ümumiyyətlə, əkinçiliklə məşğul olan, əsasən otlaq ərazilərindən daha çox məhsuldar tarlalarda çalışan kəndlilərdir. Beləliklə, bu mənada arançı sözü, coğrafi məkanla sıx bağlı bir etnik və ya sosial qrupa işarə etmir, sadəcə həmin ərazinin sakinini ifadə edir.
Nəticə olaraq, arançı sözü, sadə bir coğrafi tərif olmaqdan daha çoxdur. Bu, həyat tərzi, iqtisadi vəziyyət və coğrafi məkandan qaynaqlanan bir sosial-mədəni konsepsiyanı əks etdirir. Tarixi məlumatlar və folklor tədqiqatları bu sözün daha dəqiq və geniş mənasını açıqlamaqda kömək edə bilər.