Ataman sözü Azərbaycan dilində əsasən Rusiya tarixi ilə bağlı olaraq istifadə olunur və kökləri dərin tarixə gedib çıxır. Ən geniş yayılmış mənası, kazak icmalarının və qoşunlarının hərbi və inzibati rəhbəri vəzifəsini ifadə edir. Qədim Rusiyada, xüsusilə də kazak vilayətlərində atamanlar həm hərbi əməliyyatlara rəhbərlik edir, həm də icmaların daxili idarə olunmasında mühüm rol oynayırdılar.
Ataman vəzifəsi sadəcə bir rütbədən daha çox idi. O, liderlik, hərbi bacarıq, siyasi ağıl və icmaların etimadını qazanmağı tələb edirdi. Atamanı seçmək prosesi adətən icmaların iştirakı ilə həyata keçirilir, və səlahiyyətləri çox geniş idi. Həm qanunvericilik, həm də ədliyyə sahəsində söz sahibi olan ataman, eyni zamanda kazakların hərbi hazırlığına nəzarət edir və döyüş əməliyyatlarında qərarlar qəbul edirdi.
Maraqlıdır ki, "ataman" sözünün etimologiyası müxtəlif fərziyyələrə malikdir. Bəzi tədqiqatçılar onu türkcə "ata" (baba, ağsaqqal) sözü ilə əlaqələndirirlər, bəziləri isə digər dillərdən götürülmüş sözlərlə əlaqələndirir. Hər halda, bu sözün özündə dərin tarixi və mədəni yük olduğunu görmək mümkündür.
Atamanlıq vəzifəsi zamanla dəyişikliyə uğrasa da, Rusiya tarixində, xüsusilə də kazakların tarixində mühüm rol oynamış və bu günə qədər də tarixi ədəbiyyatlarda geniş yer almışdır. Bu vəzifənin xüsusiyyətləri və tarixi inkişafı, kazakların həyat tərzini və sosial quruluşunu daha yaxşı başa düşməyimizə kömək edir.