Balaban, nəfəslə çalınan, sadə quruluşlu bir külli çalğı alətidir. Tarixən qamış və ya ağacdan hazırlanıb, düzdük və ya tütəyə bənzəyir, lakin onlardan fərqli olaraq daha mürəkkəb səs imkanlarına malikdir. Qamışdan hazırlanan balabanların daha yumşaq, ağacdan hazırlananların isə daha dolğun və güclü səsi olur. Alətin nəfəs deliklərinin sayı və yerləşməsi səs diapazonunu və ifadə imkanlarını müəyyən edir.
Balabanın tarixi çox qədimdir. Orta Asiya, Qafqaz və Yaxın Şərq xalqlarının musiqi mədəniyyətində mühüm yer tutur. Müxtəlif regionlarda formasında, ölçüsündə və səs tembrində fərqlər olsa da, ümumi quruluş prinsipi eynidir. Əsrlər boyu xalq musiqisində, eləcə də klassik musiqi əsərlərində geniş istifadə olunmuşdur. Həm solo ifa üçün, həm də ansambllarda çalına bilir. Balabanın misilsiz ifadə imkanları, onun zərif və eyni zamanda güclü səsi musiqiçilər tərəfindən həmişə yüksək qiymətləndirilib.
Poetik ədəbiyyatda balabanın simvolik mənası da vardır. O, tez-tez eşqin, həsrətin, özəlliklə də kədərli və melankolik duyğuların ifadə vasitəsi kimi istifadə olunur. Azərbaycan ədəbiyyatında bir çox şeirlərdə, nəsr əsərlərində balabanın səsi xalqın daxili dünyasını, onun sevincini, kədərini, arzularını əks etdirir. Beləliklə, balaban sadəcə bir musiqi aləti deyil, eyni zamanda mədəni irsin, milli kimliyin və emosional təcrübənin təcəssümüdür.
Qeyd etmək lazımdır ki, "balaban" sözünün etimologiyası hələ də mübahisəlidir. Bəzi tədqiqatçılar onun türk dillərindən gəldiyini, başqaları isə digər dillərlə əlaqəsini irəli sürürlər. Lakin onun mənasının və musiqi mədəniyyətindəki rolunun əhəmiyyəti danılmazdır.