Balata sözü Azərbaycan dilində əsasən qədim və ya dialektal üslubda istifadə olunan bir termindir. Lüğətlərdə “maya”, “xəmirə” və ya “acıtma” kimi tərcümə olunsa da, mənası daha geniş və zəngindir. Sadəcə mayanın özü deyil, xəmirin mayalanma prosesi və onun nəticəsində əldə edilən xüsusiyyətləri də əhatə edir.
Əslində, “balata” sözü daha çox xəmirin mayalanması ilə əldə edilən həcmi artımını, yumşaqlığını, elastikliyini və dadını ifadə edir. Yəni, sadəcə maya tozu deyil, həm də onun xəmirə qatdığı keyfiyyətləri özündə cəmləşdirir. Xəmirin “balata”sı yaxşı olduqda, çörək daha havadar, dadlı və uzun müddət təzə qalır. Bu baxımdan, “balata” sözü çörəkçilik sənətinin incəliklərini əks etdirən, təcrübəli çörəkçilərin yaxşı bildiyi bir termindir.
Tarixi mənbələrə nəzər salsaq, “balata” sözünün daha qədim dövrlərdən Azərbaycan mətbəxində istifadə edildiyini görərik. Çörək bişirmə ənənələrimizdə mayanın hazırlanması və xəmirin mayalanması prosesi həmişə önəmli rol oynayıb. Bu prosesin əsasını təşkil edən və onun nəticəsini təsvir edən “balata” sözü də bu ənənənin bir parçasıdır.
Beləliklə, “balata” sözünün sadəcə “maya” kimi tərcümə edilməsi onun mənasını tam əks etdirmir. O, xəmirin mayalanma prosesinin bütövlüyünü, onun keyfiyyət göstəricilərini və Azərbaycan mətbəxindəki tarixi əhəmiyyətini ifadə edən daha geniş və mənalı bir termindir.