Balatı sözü Azərbaycan dilində əsasən qədim və ya dialektal üslublarda işlənən bir termindir. Müasir Azərbaycan dilində daha çox "maya" və "xəmirturşusu" sözləri ilə əvəz olunur. Ancaq "balatı" sözünün bu sadə təriflərdən daha geniş və zəngin bir məna dünyası var.
Əslində, "balatı" sadəcə xəmirin mayalanmasını təmin edən maddə deyil. O, xəmirə həyat verən, onu şişirdib yumşaq və dadlı edən bir sirr, bir sehr kimi qəbul edilirdi. Qədim insanlar balatının hazırlanması prosesini və onun xəmirə təsirini hətta müqəddəs bir ritual kimi görə bilərdilər. Bu baxımdan, "balatı" sözü sadəcə bioloji bir proses deyil, həm də mədəni və dini bir kontekstdə dəyərləndirilirdi.
Tarixi mənbələrə əsasən, balatı müxtəlif üsullarla hazırlana bilərdi. Bu, müxtəlif bitkilərin, meyvələrin və ya əvvəlki xəmirlərin qalıqlarının fermentasiyası yolu ilə əldə edilirdi. Hər bir regionun özünəməxsus balatı hazırlama üsulları və sirləri var idi. Bu da, hər bir bölgənin çörəklərinin dad və quruluşunun fərqli olmasına səbəb olurdu.
Beləliklə, "balatı" sözünün mənasını sadəcə "maya" və ya "xəmrə" kimi tərif etmək kifayət deyil. O, qədim insanların təbiətlə əlaqəsinin, qida mədəniyyətinin və hətta ruhani inancının bir təcəssümüdür. "Balatı" sözü, özündə qədim bir biliyi, incə bir sənəti və bir çox mədəniyyətlərin tarixi ilə bağlı bir əsrarəngiz dünyanı əks etdirir.