Cansız sifəti, canlılar aləminə daxil olmayan, həyat əlaməti göstərməyən varlıqları ifadə edir. Əsasən iki əsas istiqamətdə istifadə olunur: birincisi, bioloji mənada canlı orqanizmlərdən fərqli, həyat funksiyaları olmayan maddələr və obyektlər üçün; ikincisi isə, metaforik mənada, həyat enerjisindən məhrum, cansıxıcı, hərəkətsiz və ya duyğusuz şeylər üçün.
Bioloji mənada "cansız" ifadəsi dağlar, çaylar, göllər, planetlər, minerallar, su, hava və s. kimi təbii hadisələri və materialları təsvir etmək üçün istifadə olunur. Bu mənada "cansız təbiət" və ya "cansız materiya" terminləri geniş yayılmışdır. Cansız təbiət, canlıların yaşamaq üçün şərait yaratdığı, lakin özü canlı olmadığı mühitdir. Cansız materiya isə kimyəvi və fiziki proseslərlə əlaqəli, lakin bioloji fəaliyyət göstərməyən maddələri bildirir.
Metaforik mənada isə "cansız" ifadəsi daha çox insanlara və ya əşyalara tətbiq olunur. Məsələn, "cansız baxışlar", "cansız səs", "cansız mənzərə" kimi ifadələr müəyyən bir həyat enerjisinin, canlılığın, həyəcanın olmamasını ifadə edir. Bu mənada "cansız" sözü "ölü", "ruhsuz", "soyuq", "həyəcansız" kimi sözlərlə sinonim kimi istifadə oluna bilər, lakin daha çox neytral bir səciyyə daşıyır. "Ölüm" daha qəti bir sonluq deməkdir, halbuki "cansız" vəziyyət müvəqqəti də ola bilər.
Beləliklə, "cansız" sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalar daşısa da, əsas mahiyyəti canlılıqdan məhrumluğu bildirməsidir. Bu sadə görünən sözün arxasında elm, fəlsəfə və ədəbiyyatın kəsişmə nöqtəsini görə bilərik.