Cırtqozluq – İnsan xasiyyətinin tərkib hissəsi olub, tez və qəfil hirslənmə, nəzarətdən çıxma, qıcıqlanma və əsəbiliklə səciyyələnən bir vəziyyətdir. Bu, sadəcə “tez hirslənmək”dən daha mürəkkəb bir anlayışdır. Cırtqozluq insanın emosiyalarını idarə etmə bacarığının zəifliyini, daxili tarazlığının pozulmasını əks etdirir. Bəzən kiçik bir hadisə, qıcıqlandırıcı amil belə, cırtqoz insanda güclü emosional partlayışa səbəb ola bilər.
Cırtqozluq, şiddətli və qəfil reaksiyalar ilə müşayiət oluna bilər. Bu reaksiyalar sözlərdən tutmuş, fiziki təcavüzə qədər müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər. Cırtqoz adam tez-tez özünü əsəbi, narahat hiss edir, ətrafındakılarla münaqişələrə girə bilir. Bu xüsusiyyət həm də insanın sosial həyatına, şəxsi münasibətlərinə mənfi təsir göstərə bilər, çünki ətrafdakılar onunla ünsiyyətdən çəkinə bilərlər.
Cırtqozluğun səbəbləri müxtəlifdir. Genetik meyllilik, uşaqlıq dövründə yaşanan travmalar, stress, psixoloji problemlər, fiziki və ya beyin xəstəlikləri cırtqozluğun inkişafına səbəb ola bilər. Cırtqozluq bir xəstəlik kimi deyil, daha çox bir xasiyyət xüsusiyyəti kimi qəbul edilsə də, ciddi problemlərə səbəb ola bilər və müalicə tələb edə bilər. Psixoloji yardım, emosional idarəetmə texnikaları cırtqozluğun nəzarət altına alınmasına kömək edə bilər.
Maraqlı bir məqam odur ki, bəzi mədəniyyətlərdə cırtqozluq başqa bir şəkildə qiymətləndirilə bilər. Məsələn, bəzi cəmiyyətlərdə açıq və qətiyyətli olmaq, öz fikirlərini qətiyyətlə ifadə etmək qiymətləndirilən keyfiyyətlərdir və bu, cırtqozluğun təzahürləri ilə qarışdırıla bilər. Ancaq hər halda, cırtqozluğun nəzarət altına alınması və mənfi təsirlərinin azaldılması vacibdir.