Cümhuriyyət [ər.] Respublika sözünün sinonimidir. Lakin sadəcə sinonim olmaqdan da əlavə, cümhuriyyət sözü tarixi, siyasi və ideoloji bir çalar daşıyır. Respublika daha çox idarəetmə formasını, dövlət quruluşunu ifadə edərkən, cümhuriyyət daha çox xalq hakimiyyətinin, xalqın özünüidarəetməsinin, xalq suverenliyinin təntənəsini ifadə edir. Bu səbəbdən də, "cümhuriyyət" sözü "respublika"dan daha yüksək mənəvi və emosional yük daşıyır; xalqın azadlığı və müstəqilliyi uğrunda mübarizənin simvolu kimi qəbul olunur.
Tarix boyu cümhuriyyət ideyası, ədalətli və bərabər bir cəmiyyət qurmaq istəyən xalqlar üçün ilham mənbəyi olub. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920) buna parlaq bir nümunədir. Qısa ömrünə baxmayaraq, AXC qurucuları qarşılarına qoyduqları vətənə bağlılıq, müstəqillik və demokratiya ideallarına sadiq qalmışlar. Bu, məhz "cümhuriyyət" sözünün ehtiva etdiyi dərin mənanı əks etdirir: xalqın öz taleyinə sahib çıxma, öz müstəqil dövlətini yaratma və idarə etmə hüququ.
Verilən misalda ("Yox, yox, cümhuriyyət yox, bu, bütün Şərq məsələsidir!") ifadə olunan fikirdə də cümhuriyyətin sadəcə bir idarəetmə forması deyil, daha geniş bir məsələnin – Şərq xalqlarının azadlıq və müstəqillik mübarizəsinin – təcəssümü olduğu vurğulanır. Bu da cümhuriyyət anlayışının dərinliyinə və çoxmənalılığına işarə edir.
Beləliklə, "cümhuriyyət" sözü sadə bir sinonimdən daha artıqdır; o, tarixi, siyasi və mənəvi bir yük daşıyan, xalqın özünüidarəetməsi və azadlığı ilə bağlı güclü bir ideoloji konsepsiyanı ifadə edir.