Çeşm (fars. چش) sözü Azərbaycan dilində klassik ədəbiyyatda geniş istifadə edilən bir söz olub, "göz" mənasını verir. Müasir Azərbaycan dilində daha çox "göz" sözü işlənsə də, "çeşm" sözü poetik və ya yüksək üslublu yazılarda öz ədəbi cazibəsini qoruyub saxlayır. Bu sözün, sadəcə "göz" sözünün sinonimi olmaqdan daha çox məna çalarları vardır.
Farsca kökləri olan "çeşm" sözü, sadəcə fiziki bir orqanı deyil, daha çox duyğu və hissləri ifadə etmək üçün işlədilir. Şeirlərdə "çeşm" gözün fiziki gözəlliyindən daha çox, sevgi, kədər, həsrət, ümid kimi hisslərin ifadə vasitəsi kimi təsvir olunur. Misal üçün, "çeşmim yaşı Ceyhun olur, sellənir" misrasında, göz yaşı axıtmaq deyil, dərin bir kədər və həsrət hissinin ifadəsi önə çıxır. Ceyhun çayı kimi coşqun və sonsuz olan göz yaşı, iç dünyanın dərinliyinə işarədir.
"Çeşm" sözünün istifadəsi, əsərin üslubuna, ədəbi tərzə və müəllifin ifadə etmək istədiyi duyğulara xüsusi bir rəng qatır. Sadəcə "göz" demək yerinə "çeşm" sözünün seçilməsi, əsərin daha zərif, daha ifadəli və daha poetik olmasını təmin edir. Bu sözün klassik ədəbiyyatda geniş yayılması və poetik istifadəsinin davam etməsi onun mədəni və ədəbi əhəmiyyətini vurğulayır.
Beləliklə, "çeşm" sözü sadəcə bir sinonim deyil, Azərbaycan ədəbiyyatında özünəməxsus bir yerə malik olan, zəngin məna çalarlarına sahib bir söz olaraq qalır. Onun istifadəsi, əsərin bədii ifadə vasitələrinin zənginliyini göstərir və oxucuya daha dərin bir təəssürat bəxş edir.