Çırtmaq sözü Azərbaycan dilində iki əsas mənada işlənir və hər iki məna "çırtıq" və "çırtma" sözləri ilə sıx əlaqədardır. Bu əlaqəni daha yaxşı anlamaq üçün hər iki mənanı ayrıca araşdıraq.
Birinci məna: Bu mənada "çırtmaq" sözü "çırtıq" sözünün birinci mənasına istinad edir. Yəni, bir şeyin qəfil, kəskin və səs çıxararaq qırılması, parçalanması və ya sınması anlamını verir. Misal üçün, "Budaq küləyin təsirindən çırtlayıb qırıldı" cümləsində "çırtmaq" sözü budağın qəfil və səs-küy ilə qırılmasını ifadə edir. Bu mənada, "çırtmaq" feli, həm fiziki, həm də metaforik mənada istifadə oluna bilər. Məsələn, "Səbir qabım çırtladı" ifadəsi daxili gərginliyin dözülməz həddə çatmasını və nəticədə emosional partlayış yaşanmasını bildirir.
İkinci məna: "Çırtmaq" sözünün ikinci mənası "çırtma" sözünün ikinci mənası ilə bağlıdır. Bu mənada "çırtmaq" qısa, kəskin və yüksək səs çıxarmaq, yəni "çırpmaq" kimi bir fəaliyyəti ifadə edir. Bu səs adətən kiçik bir cismin bir-birinə sürtülməsi, qırılması və ya dartılması nəticəsində yaranır. Məsələn, "Barmaqlarım donmuşdan çırtlayır" ifadəsi barmaqların soyuqdan qırışmasının səs çıxararaq baş verməsini bildirir. Bu mənada "çırtmaq", həmçinin qısa müddətli, kəskin bir hərəkəti də ifadə edə bilər. Misal üçün, "Qapını çırtlayıb açdı" ifadəsi qapını sürətlə və qəfil açma hərəkətini bildirir.
Beləliklə, "çırtmaq" sözü, baxış bucağından asılı olaraq, həm səs-küy və hərəkət bildirən, həm də metaforik mənalarda işlənən çoxcəhətli bir sözdür. Onun işlənmə konteksti mənanın daha dəqiq anlaşılmasına kömək edir.