Çuxurlaşmaq felinin Azərbaycan dilindəki əsas mənası "çuxur əmələ gəlmək, dərinləşmək, çuxura düşmək" kimi izah olunsa da, bu, sözün tam mənasını əks etdirmir. Daha geniş və dəqiq bir izah vermək üçün, "çuxurlaşmaq"ı həm fiziki, həm də məcazi mənada nəzərdən keçirmək lazımdır.
Fiziki mənada, "çuxurlaşmaq" torpaq, səth və ya hər hansı bir materialın içərisində çöküntü, boşluq və ya dərinlik əmələ gəlməsi deməkdir. Bu, təbii səbəblərdən (məs., eroziya, suyun təsiri) və ya süni təsirlərdən (məs., qazma, qopma) baş verə bilər. Çuxurlaşma prosesi nəticəsində səthin bütövlüyü pozulur, dərinlik artır və forma dəyişir. Məsələn, uzun müddət yağışın təsiri altında qalan bir yol çuxurlaşa bilər.
Məcazi mənada isə "çuxurlaşmaq" daha çox mənfi konnotasiya daşıyır və hər hansı bir sahədə geriləmə, tənəzzül, pisləşmə kimi başa düşülür. Məsələn, bir ölkənin iqtisadiyyatı çuxurlaşa bilər, ədəbiyyatda bir janr çuxurlaşa bilər, və ya hətta insanın əhval-ruhiyyəsi çuxurlaşa bilər. Bu mənada, "çuxurlaşmaq" sözü daxili boşluq, ümidsizlik və tənəzzül hissi yaradır.
Verilən nümunədə ("Ələsgər gördü ki, bu gözəlin zənəxdanının böyründə bir cüt həbəşi xalı var, gözlər güləndə üz çuxur...") "üz çuxur" ifadəsi məcazi mənada işlənilib. Burada "çuxurlaşmaq" göz ətrafında yaranan xırda qırışları, üzün ifadəsinin dəyişməsini ifadə edir. Gözlərin gülməsi ilə üzün bəzi hissələrinin bir az çökəklik əldə etməsi, incə qırışların meydana çıxması "çuxurlaşma" kimi təsvir olunur. Bu məcazi istifadə, sözün dərinlik və formalaşma elementlərini gözəl bir şəkildə əks etdirir.