Tənəzzül (ər. تَنَزُّل - tenazzul) sözü ərəb dilindən götürülmüşdür və əsasən "enmə", "aşağı düşmə" mənalarını ifadə edir. Lakin Azərbaycan dilində bu söz daha geniş məna çalarlarına malikdir və sadəcə fiziki enməni deyil, həm də müxtəlif sahələrdə geriləməni, inkişafdan qalmağı, tərəqqiyə əks prosesləri əhatə edir.
Birinci və əsas mənası, fiziki enmədir. Məsələn, "dağlardan tənəzzül etdi" deyəndə, birinin dağdan aşağı düşdüyü nəzərdə tutulur. Bu mənada söz daha çox yer dəyişməsini, yüksəklikdən aşağıya doğru hərəkəti ifadə edir.
Lakin daha çox istifadə olunan mənası, geriləmə, tərəqqidən qalma, inkişafın ləngiməsidir. Bu mənada tənəzzül, bir sahənin, sistemin və ya cəmiyyətin əvvəlki vəziyyətinə nisbətən aşağı səviyyəyə düşməsini ifadə edir. Məsələn, "iqtisadi tənəzzül", "əxlaqi tənəzzül", "mədəni tənəzzül" ifadələrində tənəzzül, müsbət inkişafın əksi olan geriləməni, azalmanı, dəyərlərin itirilməsini bildirir. Bu mənada tənəzzül, kəmiyyətcə və keyfiyyətcə geriləməni əks etdirir.
Tənəzzülün sinonimləri arasında "geriləmə", "düşmə", "azalma", "inkişafdan qalma", "tənəzzülə uğrama" kimi sözlər yer alır. Ancaq bu sözlərin hamısı tənəzzülün bütün məna çalarlarını tam olaraq əhatə etmir. Məsələn, "azalma" kəmiyyət azalmasını ifadə edərkən, tənəzzül həm keyfiyyət, həm də kəmiyyət baxımından geriləməni əhatə edir.
Cümlədə istifadəsi nümunələri:
- Dağlardan tənəzzül etdikdən sonra düzənliyə çıxdılar.
- Son illərdə ölkədə iqtisadi tənəzzül müşahidə olunur.
- Əxlaqi tənəzzül cəmiyyət üçün böyük təhlükə yaradır.
- Sənayenin tənəzzülü ölkənin iqtisadiyyatına mənfi təsir göstərir.
Beləliklə, tənəzzül sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişsə də, əsas mahiyyəti hər zaman aşağı düşmə, geriləmə və inkişafdan qalma anlayışları ətrafında qurulur.