Dalmaq feli, əsasən su ilə bağlı istifadə olunsa da, daha geniş mənalarda da işlənən zəngin bir söz köküdür. Ən geniş yayılmış mənası, bir cismin görünməz hala gələnə qədər suya girməsi, batmasıdır. "Suya dalmaq" ifadəsi bu mənanı tam olaraq əks etdirir. Bir insanın, heyvanın və ya hətta bir əşyanın suyun səthinə batması, tamamilə suyun altında qalması dalmaq hərəkətinin əsasını təşkil edir. Bu, sadəcə bir fiziki hərəkət deyil, eyni zamanda bir prosesdir: suyun səthindən başlayaraq, tədricən dərinliyə doğru enmə, suyun müqavimətini qırma və tamamilə su altında görünməmək halına çatmaq.
Lakin "dalmaq" feli sadəcə su ilə məhdudlaşmır. Metaforik mənada da istifadə olunur. Məsələn, bir işə, bir məsələyə "dalmaq" deyəndə, özümüzü tamamilə o işə, o məsələyə həsr etmək, diqqətimizi tamamilə ona yönəltmək, dərinə getmək, hətta "batmaq" mənasında da işlənə bilər. Bu, bir növ "dərinə getmək", "tam şəkildə öyrənmək" və ya "özünü tamamilə bir şeyə vermək" kimi interpretasiya edilə bilər. Məsələn, "kitabxanaya dalıb, araşdırmasına başladı" cümləsində dalmaq, geniş miqyaslı və intensiv bir araşdırmaya başlamağı bildirir.
Bundan əlavə, "dalmaq" sözü bəzi dialektlərdə "gizlənmək", "görünməz olmaq" mənasında da işlənə bilər. Bu, suyun altına gizlənməkdən irəli gələn bir məna olaraq, gizlilik və görünməməyi vurğulayır. Beləliklə, "dalmaq" sözü, sadə bir fiziki hərəkəti təsvir etməklə yanaşı, daha mürəkkəb mənaları da özündə əks etdirən zəngin bir leksik vahiddir.
Nəhayət, verilən nümunədəki "Dəryalara mən dalanda; Şirin cana dərd salanda..." misralarında "dalmaq" feli, dərin dənizə dalmağın fiziki hərəkətindən daha çox, dərin həsrət və kədərin içində batmağı, ruhən çöküntüyə qapılmağı ifadə edir. Burada "dalmaq" həm fiziki, həm də metaforik mənalarını birləşdirir, şairin dərin hisslərini ifadə etmək üçün istifadə olunur.