Dəlməkçə sözü Azərbaycan dilində iki həyət, bina və ya ərazi arasında yerləşən, bir adamın çətinlik çəkmədən keçə biləcəyi dar bir keçidi, qapını və ya dəlizi ifadə edir. Bu söz, məhdud ölçülərə malik olması ilə yanaşı, həm də iki müxtəlif məkan arasındakı əlaqəni, bir növ "əlaqə nöqtəsi"ni təmsil edir.
Tarixi kontekstdə dəlməkçələr, xüsusilə də köhnə şəhər evləri və ya qədim yaşayış məntəqələrində tez-tez rast gəlinən memarlıq elementləri idi. Onlar həyətləri bir-birinə bağlayır, qonşular arasında əlaqəni asanlaşdırır və ya həyətdən küçəyə daha qısa yol təmin edirdilər. Dəlməkçənin ölçüləri, ümumiyyətlə, bir insanın rahatlıqla keçməsinə imkan verən qədər dar olurdu və bəzən də həmin keçidin üstü örtülü, bəzən isə açıq olurdu. Bu səbəbdən dəlməkçələr həm funksional, həm də estetik baxımdan əhəmiyyət kəsb edirdi.
Bu gün dəlməkçə sözü həm konkret, həm də məcazi mənada istifadə oluna bilər. Konkret mənada yuxarıda izah edildiyi kimi dar bir keçidi bildirir. Məcazi mənada isə bu söz, iki fərqli vəziyyət, düşüncə və ya hadisə arasındakı qısa və dar bir əlaqəni, keçidi təsvir etmək üçün istifadə oluna bilər. Məsələn, "iki fərqli fəlsəfi ideya arasındakı dəlməkçə" ifadəsi bu məcazi istifadənin nümunəsidir.
Beləliklə, dəlməkçə sözü, sadə görünüşünə baxmayaraq, həm memarlıq, həm də dil tarixi baxımından maraqlı və çoxşaxəli bir məna daşıyır.