izahlı lüğət 0 baxış 0 reaksiya Düzəliş

Dəm (fars mənşəli) sözü Azərbaycan dilində bir neçə mənada işlənir. Ən geniş yayılmış mənası, odun üstündə yavaş-yavaş, aramla bişmək, yaxud bişmə prosesində qalan vaxtı bildirir. Yəni, yeməyin tam bişməsi üçün lazım olan vaxtı və ya yeməyin odda qalaraq tam bişməsinə qədərki prosesi ifadə edir. Məsələn, "Xörək dəmdədir" deyimi, xörəyin hələ tam bişmədiyini, amma bişmə prosesinin davam etdiyini göstərir. Bu mənada "dəm" sözü, təkcə yeməklərlə bağlı deyil, hər hansı bir prosesin tam başa çatana qədərki mərhələsini də ifadə edə bilər.

Daha geniş mənada isə "dəm" sözü, bir şeyin tam inkişaf etməsi, yetişməsi üçün lazım olan müddəti də bildirir. Məsələn, bir meyvənin, bir bitkinin və ya hər hansı bir hadisənin tam olaraq inkişaf etməsi üçün lazım olan müddət "dəm" kimi ifadə edilə bilər. Bu mənada "dəm" zamanın keyfiyyətini, prosesin aramla, tədricən baş verməsini vurğulayır. Hətta insanın psixoloji vəziyyətini ifadə etmək üçün də istifadə oluna bilər. "Dəmdə olan insan" ifadəsi sakit, düşüncəli, öz aləmində olan insanı xarakterizə edir.

Sözün daha incə bir mənası, qaynama və ya dəmlənmə prosesi zamanı əmələ gələn, mayenin içərisindəki maddələrin özünü göstərməsi, ətri və dadının ortaya çıxmasıdır. Məsələn, "çay dəmdədir" ifadəsi çayın dəmlənmə prosesinin başa çatdığını və içilməyə hazır olduğunu göstərir. Bu mənada "dəm", bir maddənin öz xüsusiyyətlərini tam ortaya qoyması üçün lazım olan vaxtı və prosesi ifadə edir.

Nəhayət, "dəm" sözü mecazi mənada da işlənə bilər. Məsələn, "dəm almaq" deyimi, bir məsələni diqqətlə, dərindən araşdırmaq, düşünmək deməkdir. Beləliklə, "dəm" sözü, sadə bir bişmə prosesindən daha əhatəli bir məna daşıyır və Azərbaycan dilinin zəngin leksikasının əyani nümunələrindən biridir.

Söz-söhbət (0)

Bu haqda yaz