Dərəbəyilik: Tarixi bir sosial-siyasi sistem olan feodalizmin Azərbaycan kontekstindəki təzahürüdür. Sadəcə "dərəbəyin hal və vəziyyəti" kimi dar mənada deyil, daha geniş miqyasda, torpaq mülkiyyətinin, siyasi hakimiyyətin və sosial quruluşun xarakterik xüsusiyyətlərini əhatə edən mürəkkəb bir anlayışdır.
Dərəbəylik, orta əsrlərdə Azərbaycan ərazisində hakim olan feodal sisteminin yerli bir formasıdır. Bu sistemdə torpaqlar, əsasən, mülkədarlar olan dərəbəylər tərəfindən idarə olunurdu. Dərəbəylər, kral və ya sultan kimi yuxarı səviyyəli hakimiyyətə bağlı olsa da, öz ərazilərində geniş müstəqilliyə malik idilər və kəndlilərdən vergi toplayır, ədliyyəni həyata keçirirdilər. Dərəbəylik sistemi, mürəkkəb iyerarxik quruluşa malik olub, gücün və sərvətin dərəbəylərin əlində cəmləşməsinə səbəb olurdu.
Dərəbəylik dövrü, Azərbaycan tarixinin mühüm bir mərhələsini təşkil edir. Bu dövr, həm də siyasi parçalanma, yerli müharibələr və sosial gərginliklərlə xarakterizə olunurdu. Dərəbəylik sisteminin qalıqları, hətta müasir dövrdə də özünü müəyyən dərəcədə göstərir. Məsələn, bəzi regional qruplararası münasibətlərdə, torpaq mülkiyyəti anlayışında və ya sosial iyerarxiyada dərəbəylik dövrünün izlərinə rast gəlmək olar.
Qısaca desək, dərəbəyilik, sadəcə bir sosial vəziyyət deyil, Azərbaycanın siyasi, iqtisadi və sosial tarixini formalaşdıran mürəkkəb və çoxcəhətli bir hadisədir. Bu sistemin təsiri, Azərbaycan cəmiyyətinin strukturuna və inkişafına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdir.