Dərhal sözü Azərbaycan dilində tezlik bildirən bir zərfdir. Farsca "dər" (dərhal, birbaşa) və ərəbcə "hal" (vəziyyət, zaman) sözlərindən əmələ gəlmişdir. Bu, sözün etimologiyasını aydınlaşdırır və onun mənasının "o anda, elə həmin an, gecikmədən" olmasını göstərir.
Dərhal sözü, hərəkətin və ya hadisənin gecikmədən, sürətlə baş verdiyini vurğulayır. Mütləq dərhal hərəkətə keçməyi tələb edən vəziyyətlərdə, təcili vəziyyətlərdə istifadə olunur. Məsələn, "Yanğın baş verən kimi dərhal yanğınsöndürmə xidmətinə xəbər verin" cümləsində "dərhal" sözü təxirəsalınmaz bir əməliyyatı göstərir.
Sinonimləri arasında "tez", "əlüstü", "fövrən", "o saat", "ancaq", "birbaşa" kimi sözlər göstərilə bilər, lakin bunların hər biri "dərhal"dan fərqli bir kontekstdə istifadə edilə bilər. Məsələn, "tez" sözü sürətli hərəkəti, "əlüstü" sözü isə əl altında olan bir şeyi ifadə edə bilər. "Dərhal" isə daha çox təcili və təxirəsalınmazlığı vurğulayır.
Sözün istifadəsinə aid nümunələrə baxaq: "Dərhal həkim çağırın!", "Məktubu dərhal göndərin!", "O, dərhal cavab verdi." Bu cümlələrdə "dərhal" sözünün yaratdığı təciliyyət və sürəti görə bilərik. Sözün əhəmiyyəti, cümlənin ümumi mənasını dəyişdirəcək qədər güclüdür.
Nəticə olaraq, "dərhal" sözü Azərbaycan dilinin zəngin leksikasının ayrılmaz bir hissəsidir və onun mənası və istifadə sahəsi kontekstdən asılı olaraq dəyişsə də, əsas mənası sürət və təciliyyətdir.