Dialektik (yun. διάλεκτος - söhbət, mübahisə) termini fəlsəfədə çoxşaxəli və zəngin bir mənaya malikdir. Sadəcə dialektik fəlsəfə tərəfdarı və ya dialektik üsul tətbiq edən bir şəxsi təsvir etməkdən daha çox, bu anlayış tarix boyu müxtəlif mənalar kəsb etmiş və inkişaf etmişdir. Əsasən, dialektik düşüncə tərzi, qarşıdurma və ziddiyyətlər üzərindən həqiqətin axtarışını əks etdirir.
Antik Yunanıstanda dialektika, əsasən Sokrat tərəfindən inkişaf etdirilmiş bir mübahisə və sual-cavab üsulu idi. Həqiqətin aşkarlanması məqsədi ilə aparılan bu dialoqlar, müxtəlif fikirlərin qarşılaşdırılması və təhlil edilməsi vasitəsilə biliyə doğru irəliləməyə imkan verirdi. Bu mənada dialektik, həm də bir metod, bir düşüncə tərzi kimi ortaya çıxır.
Hegelin dialektikası isə daha sistemli və mürəkkəb bir forma almışdır. Onun təlimi, tezisin, antitezisin və sintez vasitəsilə inkişaf edən bir prosesə əsaslanır. Tezis, müəyyən bir fikir və ya anlayış olarsa, antitezis onun əksinə, sintez isə hər ikisinin birləşməsindən yaranan yeni bir fikirdir. Bu proses davamlı olaraq təkrarlanır və daha yüksək səviyyəli anlayışlara doğru inkişafı təmin edir.
Marks və Engels isə Hegelin dialektikasını materialist bir perspektivdən yenidən şərh etmiş, tarixi materializmə əsasən cəmiyyətin inkişafını izah etmək üçün tətbiq etmişlər. Onların dialektik materializmində, maddi dünyanın özündəki ziddiyyətlər və qarşıdurmalar, tarixi dəyişikliklərin əsas hərəkətverici qüvvəsi kimi təqdim olunur.
Beləliklə, "dialektik" termini sadəcə bir fəlsəfi məktəbə mənsub olan bir şəxsi təsvir etməkdən daha çox, müxtəlif düşüncə üsullarını, mübahisə və təhlil metodlarını, hətta tarixi inkişafın izahını özündə əks etdirən geniş və çoxcəhətli bir anlayışdır. Metafizikanın əks təqdimatı kimi qəbul edilən dialektik, statik və dəyişməz olana qarşı dinamik və inkişaf edən bir dünyagörüşünü təmsil edir.