izahlı lüğət 0 baxış 0 reaksiya Düzəliş

Doqmat (yun. δόγμα - dogma - fikir, əqidə, qərar) – əsasən dini və ya ideoloji sistemlərdə qəbul edilmiş, şübhəyə yol verilməyən, dəlilləndirilmədən qəbul edilən əsas prinsip, həqiqət və ya inanc. Doqmatlar, adətən, müqəddəs kitablar, ənənələr və ya rəsmi nüfuzlu şəxslər tərəfindən müəyyən edilir və mübahisəyə açıq deyildir. Onlar həmin sistemin əsasını təşkil edir və digər inancların, əqidələrin və davranışların əsasını qoyur.

Doqmat anlayışı həm dini, həm də qeyri-dini kontekstlərdə istifadə oluna bilər. Məsələn, xristianlıqda Üçlük, İslamda Allahın tək olması kimi inanclar doqmalar sayılır. Elmdə isə, əvvəllər doqma kimi qəbul edilən bəzi nəzəriyyələr sonradan yeni kəşflər və tədqiqatlar nəticəsində təkzib olunmuş, dəyişdirilmiş və ya inkişaf etdirilmişdir. Bu, doqmaların mütləq həqiqət olmadığını, dəyişən zaman və yeni biliklərlə təkamül edə biləcəyini göstərir.

Doqmatizm isə doqmaların müdafiəsini və onlara şübhəsiz yanaşmanı ifadə edir. Doqmatizm, tənqidi düşüncəyə qapanma, alternativ fikirlərə qarşı tolerantlığın olmaması və müəyyən bir sistemə kor-koranə bağlılığı ilə xarakterizə olunur. Bu səbəbdən doqmatizm, elm və intellektual inkişaf üçün maneə törədə bilər. Çünki elm daim yeni kəşflərə, təkmilləşmələrə və hətta əvvəlki nəzəriyyələrin təkzib olunmasına əsaslanır.

Qısaca olaraq, doqmat, şübhəyə yol verilməyən, qətiyyən qəbul edilmiş bir inanc və ya prinsipdir. Lakin onun mütləq həqiqət olmasını qəbul etmək, doqmatizmin təzahürü ola bilər. Sağlam düşüncə tərzi, hər hansı bir doqmaya şübhə ilə yanaşmağı və onu tənqidi şəkildə dəyərləndirməyi tələb edir.

Söz-söhbət (0)

Bu haqda yaz