Dönmədən zərfi, hərəkət və ya prosesin qətiyyətli, fasiləsiz və ardıcıl şəkildə davam etdiyini bildirir. Heç bir tərəddüd, ləngimə və ya dəyişiklik olmadan həyata keçirilən hərəkətləri ifadə edir. Bu, sözün əsl mənasında "dönmə" (yəni istiqamət dəyişmə, fikirdən daşınma) olmadan, əzmlə və davamlı şəkildə hərəkət etmə deməkdir.
Misal olaraq, "Göstərişləri dönmədən yerinə yetirmək" ifadəsi əmr və ya tapşırıqların heç bir şübhə və ya tərəddüd olmadan, dərhal və tam olaraq icra edildiyini vurğulayır. Bu, həm də insanın iradəsinin gücünü, qətiyyətini və məsuliyyət hissini əks etdirir. Şübhəsiz ki, "dönmədən" ifadəsi sadəcə "tez", "sürətlə" və ya "dərhal" mənalarını verən zərflərdən daha güclü və daha aydın bir məna daşıyır; o, hərəkətin daxili motivlərinə və icrasındakı qətiyyətə işarə edir.
Etimoloji baxımdan, "dönmədən" zərfi "dönmək" fellə bağlı olub, onun mənfi formasından əmələ gəlib. "Dönmək" fəlinin burada ifadə etdiyi məna, fikrin, hərəkətin və ya istiqamətin dəyişməsidir. Beləliklə, "dönmədən" fikir və ya hərəkətin dəyişmədən, fasiləsiz davam etməsini bildirir. Bu baxımdan, "dönmədən" zərfi fikrin dəyişməməsi, qətiyyət və əzmkarlıq kimi müsbət keyfiyyətləri ifadə edir.
Müasir Azərbaycan dilində "dönmədən" zərfi daha çox rəsmi və ya ciddi kontekstlərdə işlədilir. Məsələn, əmrlərin, qanunların və ya göstərişlərin yerinə yetirilməsi barədə danışarkən istifadə olunur. Lakin, ədəbi əsərlərdə daha geniş və bədii mənalarda da istifadə oluna bilər. Məsələn, bir qəhrəmanın qətiyyətini, əzmini və mübarizəsini təsvir etmək üçün işlədilə bilər.