Dumanlaşmaq felinin əsas mənası, ətraf mühitin dumanla örtülməsi, dumanla dolmasıdır. Yəni görünürlüyü azaldan, əşyaları bulanıq və qeyri-müəyyən edən bir duman təbəqəsinin meydana gəlməsi və ya artması prosesidir. Bu proses tədricən baş verə bilər, havada olan su buxarının soyuması və kondensasiyası nəticəsində əmələ gələn kiçik su damcıları və ya buz kristallarının havada asılı qalması ilə səciyyələnir.
Lakin "dumanlaşmaq" daha geniş mənada, yalnız hava üçün deyil, həm də digər əşyalar, məsələn, şəkil, xatirələr, fikirlər üçün də istifadə edilə bilər. Məsələn, "xatirələrim dumanlaşır" ifadəsi, keçmiş hadisələrin təfərrüatlarının qaranlığa qərq olması, unutulması mənasını verir. Bu halda "dumanlaşmaq" aydınlığı azalma, bulanıqlaşma, qeyri-müəyyən hala gəlmə kimi mənaları əhatə edir. Bu metaforik istifadə, dumanın görünməni maneə törətməsi ilə əlaqədardır və aydınlığın itməsi, təfərrüatların gizlənməsi kontekstində istifadə olunur.
"Hava dumanlaşır, deyəsən, yağacaq" cümləsində isə "dumanlaşmaq" konkret, fiziki bir hadisəni – havanın dumanla örtülməsini, yağışın əlaməti kimi təsvir edir. Bu cümlədə dumanın yağışdan əvvəl tez-tez baş verməsi əsas götürülərək, hava hadisələri arasında səbəb-nəticə əlaqəsi vurğulanır. Yəni dumanlaşma, burada yağışın qarşıdan gəldiyinin göstəricisi kimi təqdim olunur.
Beləliklə, "dumanlaşmaq" sözü həm konkret, həm də məcazi mənalarda istifadə oluna bilən, kontekstdən asılı olaraq fərqli anlamlar kəsb edən bir sözdür. Onun əsasında həm fiziki bir proses, həm də aydınlığın, təfərrüatların itirilməsi anlayışı durur.