Duyuxmaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası sadəcə "ayılmaq" və ya "ayıq düşmək" deyil, daha zəngin bir məna çalarına malikdir. Lüğətlərdəki "başa düşmək, duymaq" əlavələri bu zənginliyi qismən əks etdirir, lakin tam mənzərəni vermir.
"Duyuxmaq" dərin bir yuxudan, bir növ letargiya və ya huşsuzluq halından ayılmaq mənasını verir. Bu, sadəcə fiziki bir ayılma deyil, eyni zamanda şüurun oyandıqlığı, ətraf aləmə olan həssaslığın və anlayışın yenidən qazanılması deməkdir. Sözün kökündə dərin bir yuxudan, lal bir vəziyyətdən, hətta bir növ sərxoşluq və ya şokdan çıxmaq, özünə gəlmək mənası yatır.
Misal olaraq, verilən cümlədə ("Yatışan itlər duyuxmasın deyə...") itlərin sakitliyi, yuxusu qəsdən pozulmasın deyə tədbir görüldüyünü görürük. Bu, onların yalnız yuxudan ayılmaması, həm də qəfil bir səs-küy və ya hadisə ilə qorxu və ya narahatlıq keçirməmələri üçün atılan addımdır. Beləliklə, "duyuxmaq" sadəcə ayılmaq deyil, həm də sakit, narahatlıqsız bir şəkildə ayıq olmaq mənasını da özündə ehtiva edir.
Ümumiyyətlə, "duyuxmaq" sözü ətraf mühitə qarşı həssaslıq, ayıqlıq və anlayışın tədricən qazanılması prosesini ifadə edir. Bu proses həm fiziki, həm də mənəvi ola bilər. Sözün zənginliyi və çalarlarının müxtəlifliyi onu Azərbaycan dilinin xüsusi və maraqlı sözlərindən biri edir.