Ekzogamiya (yun. exo – xaric və gamos – evlənmə) etnoqrafiyada öz tayfası, qohum-əqrəbası və ya ictimai qrupu daxilində evliliklərin qadağan olunduğu bir adətdir. Bu, insan cəmiyyətlərinin tarixində geniş yayılmış bir sosial tənzimləmədir və müxtəlif mədəniyyətlərdə fərqli formalarda özünü göstərir.
Ekzogamiyanın əsas məqsədi qohumluq əlaqələrinin qarşısını almaq və genetik müxtəlifliyi qorumaqdır. Qohumluq evlilikləri genetik xəstəliklərin yayılma riskini artırır. Ekzogamiya, bu riski azaltmaqla yanaşı, müxtəlif qruplar arasındakı sosial əlaqələri gücləndirir və ictimai inteqrasiyanı təşviq edir.
Ekzogamiyanın tətbiq formaları mədəniyyətlərdən asılı olaraq dəyişir. Bəzi cəmiyyətlərdə ekzogamiya yalnız yaxın qohumlarla evlənməyi qadağan edir, digərlərində isə daha geniş qohumluq dairələrini əhatə edir. Hətta bəzi hallarda, müəyyən klan və ya tayfalarla evlənmək tamamilə qadağan edilə bilər. Bu qadağaların pozulması ciddi cəzalarla nəticələnə bilər.
Ekzogamiya, yalnız bioloji və genetik amillərlə deyil, həm də sosial və mədəni amillərlə bağlıdır. Qohum olmayanlarla evlilik, qruplar arasındakı ittifaqları möhkəmləndirir, ərazilərin idarə olunması və resursların bölüşdürülməsində əməkdaşlığı təmin edir və sosial nizamı qoruyur. Bu baxımdan ekzogamiya sadəcə bir qadağa deyil, həm də ictimai quruluşun vacib bir elementidir.
Qısaca, ekzogamiya, insan cəmiyyətlərinin davamlılığı və inkişafı üçün əhəmiyyətli bir sosial və bioloji mexanizm olaraq qəbul edilə bilər. Bu, həm genetik sağlamlığı qoruyur, həm də sosial inteqrasiyanı təmin edir və müxtəlif mədəniyyətlərdə özünəməxsus formalarda tətbiq olunur.