Ensiz sifəti, əsasən, bir şeyin eninin azlığını, darlığını bildirən bir söz olaraq istifadə olunur. Yəni, bir obyektin eninin normaldan və ya gözləniləndən daha az olması ensiz sözü ilə ifadə edilir. Bu, həm konkret əşyalar (məsələn, ensiz küçə, ensiz parça, ensiz səki), həm də məcazi mənada istifadə oluna bilər. Misal üçün, "ensiz düşüncə" deyərkən, dar düşüncə tərzinə işarə edilə bilər.
Lüğətlərdəki qısa izahdan fərqli olaraq, "ensiz" sözünün təsvirini daha da genişləndirək. "Ensiz" sadəcə bir ölçü vahidinin azlığını bildirməklə yanaşı, həm də məhdudluğu, darlığı, sıxıntını ifadə edə bilər. Məsələn, "ensiz imkanlar" ifadəsi, az sayda imkanların mövcudluğunu bildirir. Bundan əlavə, "ensiz" sözü bəzən emosional rəng alaraq, darlıq hissi, sıxıntı və ya məhdudlaşdırılmışlıq hissini ifadə edə bilər.
Sözün poetik və ya ədəbi mətnlərdə istifadəsi daha da maraqlıdır. Verdiyiniz misalda olduğu kimi, "ensiz cığırla birbaş buraya yüyürdü" cümləsində "ensiz" sözü, həm fiziki darlığı (cığırın darlığı), həm də məcazi mənada sürətin və hərəkətin sürətliliyini, maneəsizliyini ifadə edə bilər. Yəni, məşuqənin hərəkətinin sürəti və hədəfə doğru irəliləməsinin maneəsiz olması vurğulanır.
Beləliklə, "ensiz" sözünün mənası yalnız "eni az olan, dar" ilə məhdudlaşmır. O, kontekstdən asılı olaraq, daha geniş və çoxqatlı mənalar kəsb edə bilər.