Etnogenez [yun. ethnos – xalq və genesis – yaranma, doğulma]: Bir xalqın tarixi inkişafının mürəkkəb və çoxşaxəli prosesi olub, onun formalaşmasının, müxtəlif etnik qrupların qarışmasının, mədəni və dil vahidliyinin təşəkkül tapmasının, özünəməxsus mədəniyyətinin, adət-ənənələrinin və özünüdərk etməsinin uzunmüddətli tarixi yolunu əhatə edir. Sadəcə mənşə deyil, əslində bir xalqın "doğuşu"nun bütün tarixi boyu davam edən, müxtəlif mərhələlərdən keçən dinamik bir prosesdir.
Etnogenez, sadəcə bir xalqın qədim zamanlarda haradan gəldiyini müəyyənləşdirməkdən daha çoxdur. O, müxtəlif etnik qrupların qarşılıqlı təsiri, mədəniyyətlərin qarışması, dil inkişafı, miqrasiyalar, siyasi və iqtisadi proseslər nəticəsində bir xalqın özünəməxsus xüsusiyyətlərini formalaşdıran kompleks bir fenomendir. Bu proses ərzində xalqlar yeni ərazilərə köçür, digər xalqlarla qarışır, onların mədəniyyətlərindən təsirlənir, öz dillərini və adət-ənənələrini inkişaf etdirir.
Azərbaycan xalqının etnogenezi də çox zəngin və mürəkkəb bir tarixə malikdir. Min illər boyu davam edən bu prosesdə müxtəlif türk tayfaları, farslar, ərəblər və digər xalqlar iştirak edib, Azərbaycan xalqının etnik və mədəni müxtəlifliyini formalaşdırıblar. Bu qarışma nəticəsində Azərbaycan mədəniyyəti özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə seçilir və unikal bir mədəniyyət kimi mövcuddur. Etnogenezin öyrənilməsi Azərbaycan xalqının tarixini, mədəniyyətini və özünüdərkini daha yaxşı anlamağa imkan verir.
Qeyd etmək lazımdır ki, etnogenezin tədqiqi tarix, arxeologiya, antropologiya, linqvistika və digər elmlərin birgə səylərini tələb edir. Müxtəlif elmi yanaşmaların birləşdirilməsi vasitəsilə xalqların yaranma və inkişaf tarixini daha dolğun və dəqiq şəkildə öyrənmək mümkündür. Etnogenez hər bir xalqın tarixinin əsasını təşkil edən və onun özünəməxsusluğunu müəyyənləşdirən ən mühüm amillərdən biridir.