Əcz (ərəbcədən) – acizlik, qüvvəsizlik, iqtidarsızlıq, bacarıqsızlıq deməkdir. Bu söz, köhnə Azərbaycan ədəbiyyatında geniş istifadə olunan klassik bir termindir və sadəcə fiziki zəifliyi deyil, həmçinin mənəvi, ruhi və ya intellektual qüvvəsizlik, bir işi yerinə yetirmək üçün lazım olan qabiliyyətin olmamasını da ifadə edə bilər. Köhnə mənbələrdə “əczsiz”, yəni güclü, qüdrətli olan kimi ifadələrə də rast gəlinir ki, bu da sözün əks mənasını göstərir.
Füzuli misalında olduğu kimi, “əcz” sözü tez-tez Allaha, üstün bir qüvvəyə və ya hökmdara qarşı insanın acizliyini, onun qarşısında özünü zəif hiss etməsini ifadə etmək üçün işlədilir. Bu mənada, “əcz” təvazökarlıq, təslim olma və Allahın qüdrətinin qəbul edilməsini ifadə edən bir üslubi vasitədir. Şeirlərdə bu sözün istifadəsi, əsərin ümumi emosional tonuna və ruhuna böyük təsir göstərir.
Müasir Azərbaycan dilində “əcz” sözü nadir hallarda istifadə olunur və əsasən klassik ədəbiyyatı anlamaq üçün bilmək lazım olan bir termindir. Lakin sözün köklərini və mənalarını bilmək, ədəbiyyatımızın zənginliyini daha yaxşı dərk etməyimizə kömək edir. “Əcz” sözünün daha dərin tədqiqi, tarixi kontekstdə istifadəsinin təhlilini tələb edir ki, bu da sözün əsl mahiyyətini daha aydın göstərə bilər.
Qısacası, “əcz” sadəcə “acizlik” deyil, ədəbi dilin incəliklərini əks etdirən, tarixi və mədəni kontekstə malik olan zəngin bir termindir. Onun istifadəsi, yazıçının ifadə etmək istədiyi duyğuları və fikirləri daha dəqiq və təsirli şəkildə çatdırmağa imkan verir.