Əks-cərəyan (ərəb mənşəli söz olub, "əks" və "cərəyan" sözlərindən təşkil olunmuşdur) fizika və texnikanın müxtəlif sahələrində istifadə olunan bir termindir. Sadəcə "cərəyanın əksinə olan cərəyan" kimi tərif edilməkdən daha çox, bu termin müəyyən bir əsas cərəyana nisbətən əks istiqamətdə hərəkət edən hər hansı bir enerji axınına aid edilə bilər.
Məsələn, elektrik dövrələrində əks-cərəyan, əsas cərəyanın istiqamətinə əks istiqamətdə axan elektrik yükünün hərəkətidir. Bu, induktiv yükün açılması zamanı və ya alternativ cərəyan (AC) dövrələrində dövrün müəyyən mərhələlərində müşahidə edilə bilər. Əks-cərəyanın gücü və müddəti dövrənin xüsusiyyətlərindən, xüsusilə də induktiv elementlərin varlığından asılıdır. Yüksək induktivliyə malik elementlərdə əks-cərəyan daha güclü və uzun müddət davam edə bilər.
Elektrikdən başqa, əks-cərəyan anlayışı maye dinamikasında da tətbiq oluna bilər. Məsələn, bir çayda əsas cərəyanın əksinə istiqamətdə hərəkət edən kiçik bir əks axın müşahidə edilə bilər. Bu əks axın müxtəlif amillərdən, o cümlədən çayın relyefindən və küləkdən asılı ola bilər. Həmçinin, hava axınlarında da, əsas külək istiqamətinə qarşı yönəlmiş kiçik əks küləklər müşahidə edilə bilər.
Beləliklə, "əks-cərəyan" termini ümumiləşdirilmiş bir anlayışdır və müxtəlif kontekstlərdə özünəməxsus mənalar kəsb edə bilər. Ancaq əsas mahiyyət hər zaman bir əsas cərəyana nisbətən əks istiqamətdə olan bir enerji və ya maddə axınının olmasıdır. Bu terminin dəqiq mənası istifadə edildiyi kontekstdən asılı olaraq dəqiqləşdirilməlidir.