Formásiya (lat. formatio – təşəkkül, növ) termini geniş mənada bir şeyin inkişaf prosesindəki müəyyən bir mərhələni, pilləni və ya tipi ifadə edir. Bu, sadəcə olaraq bir mərhələnin adı deyil, həmin mərhələnin özünəməxsus xüsusiyyətlərini, quruluşunu və xarakterik əlamətlərini əks etdirir. Başqa sözlə, formasiya inkişafın konkret bir mərhələsində özünü göstərən müəyyən bir sistem və ya quruluşdur.
Formayanın təsviri zamanı yalnız müəyyən bir mərhələnin vəziyyəti deyil, həm də bu mərhələnin əvvəlki və sonrakı mərhələlərlə əlaqəsi, keçid prosesləri və inkişafın davamlılığı nəzərə alınmalıdır. Belə ki, inkişaf prosesi fasiləsiz olduğundan, bir formasiya digərinə tədricən keçir. Bu keçid prosesində quruluş və xüsusiyyətlərdə dəyişikliklər baş verir, amma hər bir formasiya özünün fərqləndirici xüsusiyyətlərinə malikdir.
Formásiya anlayışı müxtəlif elmi sahələrdə istifadə olunur. Məsələn, geologiyanın müxtəlif təbəqələrini, iqtisadiyyatda ictimai-iqtisadi quruluşları, biologiyanın müxtəlif inkişaf mərhələlərini və ya dilçiliyin dil sisteminin inkişaf mərhələlərini təsvir etmək üçün istifadə olunur. Hər bir sahədə formasiyanın mənası özünəməxsus xüsusiyyətlərə malik olsa da, ümumi əsas – inkişaf prosesindəki mərhələ, pillə və ya tip anlayışı qalır.
Məsələn, sosial-iqtisadi formasiyalar konsepsiyasında cəmiyyətin inkişafını müəyyən mərhələlərə bölmək üçün istifadə olunur. Bu mərhələlərin hər birinə (məs., quldarlıq formasiyası, feodal formasiyası, kapitalist formasiyası) məxsus istehsal üsulları, sosial münasibətlər və siyasi quruluşlar özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir. Beləliklə, "formasiya" anlayışı tarixi proseslərin təhlili üçün əsas alət rolunu oynayır.