Təşəkkül sözü ərəb mənşəli olub, "تَشَكُّل" (təşəkkül) kökündən törəmişdir. Əsas mənası "formalaşma", "şəkil alma", "inkişaf edərək müəyyən bir quruluşa və ya formaya girmə" deməkdir. Lüğətlərdə verilən qısa izah kifayət qədər olsa da, daha geniş və dəqiq məna çalarlarını əhatə etmək mümkündür.
Təşəkkül, statik bir vəziyyəti deyil, dinamik bir prosesi ifadə edir. Bu proses zamanı əvvəlki vəziyyətdən fərqli, yeni bir hal meydana çıxır. Bu yeni halın əldə edilməsində müxtəlif amillər rol oynaya bilər: təkamül, inkişaf, təsir, qarşılıqlı əlaqə və s. Məsələn, bir dağın təşəkkülü milyon illər ərzində baş verən geoloji proseslərin nəticəsidir. Ya da bir dilin təşəkkülü, uzun müddət ərzində cəmiyyətin tarixi, mədəni və sosial inkişafı ilə bağlıdır.
Təşəkkül, müxtəlif sahələrdə işlədilə bilən bir termindir. Coğrafiyada dağların, çayların, relyef formalarının təşəkkülündən danışılır. Biologiyada orqanizmlərin, hüceyrələrin təşəkkülündən, kimyada maddələrin təşəkkülündən bəhs olunur. Sosiologiyada cəmiyyətlərin, sosial qrupların təşəkkülündən, tarixdə dövlətlərin, imperiyaların təşəkkülündən söz açılır. Hətta bir fəlsəfi ideyanın təşəkkülündən, bir ədəbi əsərin təşəkkülündən belə danışmaq olar.
Cümlədə necə işləndiyi nümunələri:
- Azərbaycan ədəbi dilinin təşəkkülü uzun və mürəkkəb bir prosesdir.
- Qafqaz dağlarının təşəkkülü tektonik hərəkətlərlə bağlıdır.
- Onun şəxsiyyətinin təşəkkülündə ailənin böyük rolu olmuşdur.
- Yeni bir siyasi sistemin təşəkkülü üçün uzun müddətli işlər görülməlidir.
- Kristalların təşəkkülü kimyəvi reaksiyaların nəticəsidir.
Beləliklə, "təşəkkül" sözü sadəcə "formalaşma" mənasından daha geniş bir konteksti əhatə edir və müxtəlif sahələrdə, müxtəlif prosesləri ifadə etmək üçün işlədilə bilər. Onun əsas xüsusiyyəti, prosesin dinamikliyini və yeni bir halın yaranmasını vurğulamasıdır.