Heyratı: Azərbaycan muğam sənətinin zəngin xəzinəsindən bəhrələnən, eşitməyə dəyər bir musiqi əsəridir. Adının mənşəyi, əfsanəvi Şərq şəhəri Herat ilə bağlıdır. Bu adın musiqi əsərinə necə verildiyinə dair müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bəziləri əsərin melodik zənginliyi, duyğuların dərinliyi və dinləyicidə yaratdığı təəccüb hissinin Heratın əsrarəngiz və gözəlliklə dolu şəhər olması ilə əlaqəli olduğunu düşünürlər. Belə ki, “heyrat” sözü təəccüb, heyrət, valehedici gözəllik mənalarını daşıyır və əsərin bu adla adlandırılması, onun ifaçı və dinləyiciləri heyran edən bir musiqi parçası olduğunu göstərir.
Heyratı muğamının strukturu, digər muğamlarda olduğu kimi, müəyyən qanunauyğunluqlara əsaslanır. Əsərin tərkib hissələrinin sıralanması, əsas melodik xətlərin inşası və bəzəklərin istifadəsi, muğamın özünəməxsus üslubunu və ruhunu formalaşdırır. Misal üçün, mətnə əsasən, Heyratı muğamının bir pərdəsinin Çahargah, digər hissəsinin isə Heyratı üzərində qurulduğunu görürük. Bu da muğamın strukturunda müxtəlif modal elementlərin tətbiqinin bir göstəricisidir. Bundan başqa, Dilqəmi kimi başqa muğam elementlərinin də Heyratıya əlavə edilməsi, əsərin zənginliyinə və musiqi dilinin rəngarəngliyinə xüsusi bir çalar qatır.
Beləliklə, Heyratı sadəcə bir muğam adı deyil, əsrlərin sınağından keçmiş, zəngin tarixə və musiqi ənənələrinə malik bir musiqi əsəridir. Onun adı ilə yanaşı, struktur xüsusiyyətləri və melodik zənginliyi, Azərbaycan muğam sənətinin bənzərsizliyinə və dərinliyə bir daha işarə edir. Heyratı muğamının ifası, həm musiqiçinin ifaçılıq bacarığını, həm də əsərin ifadə etdiyi duyğuları və düşüncələri tam şəkildə çatdıra bilmə qabiliyyətini tələb edir.