Vilayət (ərəb. ولاية - vilāyat) Azərbaycan klassik muğamlarının strukturunda əsas tərkib hissələrindən biridir. Muğamın əsas hissəsi olan "üstad"dan sonra gələn və onunla birlikdə muğamın əsas melodik xüsusiyyətlərini təşkil edən hissədir. Vilayət, üstaddan fərqli olaraq, daha az monoton və daha çox bədii-ifadəli melodik inkişafla səciyyələnir. Üstada nisbətən daha sürətli tempi və daha çox improvizasiya elementləri ehtiva edir. Həmçinin, vilayətin melodik xətti üstdə daha çox zəriflik və incəliklə ifadə olunur. Bu, muğamın ümumi strukturunda rəngarənglik və dinamika yaradır.
Vilayətin mənası əslində "hakimiyyət", "əyalət", "vilayət" (coğrafi bölgə) deməkdir. Lakin muğam terminologiyasında bu söz tam fərqli mənada işlənir. Ərəb dilindən götürülmüş olsa da, burada "hakimiyyət" mənası deyil, daha çox muğamın "alt-hissəsi", "tərkib hissəsi" kimi qəbul olunmalıdır. Muğamın əsas melodik xəttinin inkişafını, onun bir növ "təkmilləşməsini" ifadə edir. Belə ki, əgər üstad muğamın əsas, əsas melodik və harmonik xüsusiyyətlərini təqdim edirsə, vilayət bu əsas üzərində daha zərif və bədii ifadə vasitələri ilə işləməni əks etdirir.
Cümlədə nümunələr:
- Bu muğamın vilayəti çox gözəl ifa olundu.
- Sənətkar muğamın vilayət hissəsini duyğulu ifa etdi.
- Vilayət, üstaddan sonra gələn və muğamın melodik inkişafını tamamlayan hissədir.
- Muğamın üstad və vilayət hissələrinin ahəngdarlığı onun gözəlliyini artırır.
Qeyd etmək lazımdır ki, bütün muğamlarda vilayət olmaya bilər. Muğamın strukturu, ifaçıdan asılı olaraq, dəyişkən ola bilər. Lakin vilayət olan muğamlarda o, muğamın bütövlüyünü və ifadə gücünü artıran mühüm bir hissədir.